انگیزه‏ ها و آماج ‏های طنز سعدی

طنز گونه‏ای ادبی است که با دیگر گونه‏های شوخ طبعی از جمله هجو، هزل و مطایبه پیوندهای مشترک و ناگسستنی دارد. به همین دلیل طنزپژوهانی که در تعاریف خود سعی داشته‏اند بین طنز و واژگان پیرامون آن تفکیک و مرزبندی دقیق قائل شوند، معمولاً دچار اغتشاش و سر در گمی شده‏اند؛ بویژه اینکه میان طنز در معنی سنّتی آن با طنز مدرن تا حدودی تفاوت است. افصح المتکلمین، سعدی شیرازی(691ـ606 ه.ق) فرمانروای ملک سخن و آموزگار ادب است که از دریچه‏های مختلف می‏توان به آثار او نگریست، از جمله طنز را در آثار وی بررسی کرد. ادبیات پند آموز، جدا از جنبة هنری آن ملال انگیز است؛ زیرا این گونه از فن بیان اغلب با توضیحات تکراری و افاضه‏های خسته کننده همراه است؛ اما این مسأله در کلام سعدی با وجود اینکه ادب تعلیمی و تربیتی است، دیده نمی‏شود و حتی خواننده آثار وی از سر شور و شوق، مشتاق مرور آثار وی است. سعدی مفهوم را با لحن‏های متفاوت و بالاخص الحان طنزآمیز و مفرّح به مخاطب منتقل می‏کند. اکثر طنز سعدی در بوستان و گلستان او نهفته است. در این پژوهش پس از گفتاری کوتاه دربارة چیستی طنز، سعی شده‏ است که با توجه به طنز موجود در ادبیات کلاسیک، این مقوله را در آثار سعدی بویژه گلستان بررسی کنیم و به چند هدف برجسته نظیر طنز در برابر پادشاهان و حاکمان ظالم، طنز در نکوهش زاهدان ریایی، طنز در نبرد با لئیمان و افراد پست و تنگ نظر، طنز در نبرد با مفاسد اجتماعی اشاره کنیم.

سعدی، طنز، شوخ طبعی، اجتماع، اهداف