نوع همکاری : مجری
کارفرما : سازمان حفاظت محيط زيست ايران
سال طرح : 1395
مشاهده سایر طرح های يزدان كيواني
آب‌هاي داخلي ايران شامل دو حوضه عظيم در شمال و جنوب و چندين حوضه كوچك و بزرگ داخلي است. با احتساب گونه‌هاي جديد گزارش شده در چند سال اخير از كپورماهيان، رفتگرماهيان و لوچ‌ماهيان، تا كنون بيش از 200 گونه ماهي آب شيرين و لب‌شور از ايران گزارش شده است كه حدود 160 گونه (در 25 خانواده و 15 راسته) از آنها در آب‌هاي داخلي وجود دارد. منظور از ماهي‌هاي آب‌هاي داخلي، ماهي‌هايي هستند كه به طور دايمي و يا به صورت مهاجر به منظور توليدمثل و تغذيه وارد رودخانه‌ها و مناطق نسبتاً بالادست مي‌شوند. بنابراين، گونه‌هاي ساكن درياي خزر يا آنهايي كه در دهانه رودخانه‌ها و تالاب‌هاي منتهي به دريا ديده مي‌شوند، در اين مجموعه قرار نمي‌گيرند. حدود 20 گونه در درياي خزر وجود دارد، تعدادي نيز در دهه‌هاي پيش به صورت موردي گزارش شده كه هيچگاه بعداً ديده نشده‌اند. از بين 160 گونه مشاهده شده، بيشترين آنها به ترتيب متعلق به كپورماهيان با 84 گونه، لوچ‌ماهيان با 20 گونه و گاوماهيان با 10 گونه است. در بين خانواده‌هاي موجود در ايران، 13 خانواده تنها داراي يك گونه و 4 خانواده تنها داراي 2 گونه مي‌باشند.
خشكسالي‌هاي چند سال اخير، حيات آبزيان بسياري را به مخاطره انداخته است و در فصل تابستان به دليل برداشت آب به منظورهاي كشاورزي، از بسياري از رودخانه‌هاي اصلي ايران جز نام و خاطره‌اي برجاي نمي‌ماند. آلودگي، صيد بي‌رويه، سدسازي‌هاي غيراصولي و تخريب زيستگاه، عوامل ديگر كاهش ماهي‌هاست. با اين حال، به نظر مي‌رسد اغلب اين ماهي‌ها توانسته‌اند خود را با شرايط جديد وفق داده و همچنان به حيات خود ادامه دهند.
در اين مطالعه سعي گرديده تا نقشه‌هاي پراكنش ماهي‌ها و اطلاعات مربوط به آنها كه حاصل بيش از 2 سال نمونه‌برداري فشرده از سراسر آب‌هاي ايران است، روزآمد شوند. اغلب تصاوير از نمونه‌هاي تازه و نمونه‌برداري شده، تعدادي از عكس‌هاي تهيه شده توسط مؤلفان در سال‌هاي گذشته و تعداد اندكي هم كه مربوط به نمونه‌هاي كمياب يا درحال انقراض هستند، از منابع استفاده گرديد. تعدادي عكس نيز توسط همكاران اهدا شده است كه نام اين افراد در زير عكس آورده شده و در صفحه سپاس‌گزاري، از آنها قدرداني شده است. اطلاعات حاصل از كارهاي ميداني و آزمايشگاهي با منابع موجود در مورد گونه‌ها و جمعيت‌هاي ايران مورد مقايسه قرار گرفته و جامع‌ترين اطلاعات ممكن ارايه شده است. بخش عظيمي از اطلاعات ارايه شده نيز براي اولين بار در اين اطلس ارايه مي‌شود. با وجود كوشش فراواني كه شده، براي برخي از گونه‌ها همچنان با كمبود اطلاعات روبه رو هستيم و اميدواريم تا ويرايش بعدي كتاب، اطلاعات كافي در مورد آنها بدست آيد.
در يكي دو قرن اخير، ماهي‌شناسان اروپايي متعددي به مطالعه ماهي‌هاي آب‌هاي داخلي ايران پرداخته‌اند كه در اين بين مي‌توان به Bruun & Kaiser (1944)، Banarescu & Nalbant (1966) و Bianco & Banarescu (1982) اشاره نمود. اما، يكي از اولين مطالعات مدون در مورد ماهي‌هاي آب شيرين ايران و كشورهاي همسايه، مربوط به ماهي‌شناس روسي Berg (1948-49; 1949) است كه در نيمه اول قرن بيستم صورت گرفته است. وي تعداد زيادي ماهي نامبرده است كه بسياري از آنها، بعداً به عنوان زيرگونه يا اسامي مترادف شناخته شده‌اند. با اين حال هنوز يكي از منابع مرجع براي شناسايي ماهي‌هاي منطقه است. دو تز نيز در دانشگاه‌هاي آمريكا، در مورد ماهي‌هاي ايران (Saadati, 1970; Armantrout, 1980) صورت گرفته است. اما، شاه‌بيت مطالعات ماهي‌شناسي ايران، مربوط به ماهي‌شناس كانادايي، برايان دبليو كود Coad (1970-2012) است كه يكي از پركارترين ماهي‌شناسان در زمينه ماهي‌هاي ايران بوده و مرجعي بين‌المللي در اين مورد محسوب مي‌شود. خوشبختانه، در سال‌هاي اخير، مطالعات بسياري توسط دانش‌پژوهان داخلي انجام شده است كه بخشي از آنها در فهرست منابع آمده است. از مهم‌ترين كارهايي كه اخيراً در مورد آب‌هاي داخلي ايران منتشر شده، مي‌توان به عبدلي (1378)، عباسي و همكاران (1378)، نادري جلودار و عبــدلي (1383)، عبدلي و نادري (1387) اشاره نمود. كتاب ماهيان آب‌هاي داخلي ايران (عبدلي، 1378)، اولين كتاب جامع و مصور به زبان فارسي است كه به معرفي 140 گونه از ماهي‌هاي آب‌هاي داخلي پرداخته و همچنان مرجع علاقمندان به اين زمينه است.
طراحي چشم‌نواز و شايد بي‌نظير اين كتاب، حاصل مشورت و نظرخواهي از صاحب نظران و همكاران متعددي مي‌باشد. در اين كتاب سعي گرديده از اطاله كلام خودداري شده و بيشتر مطالب به صورت تصويري ارايه شوند. اين علايم در ابتداي كتاب بر روي تصاوير و يا به صورت مختصر و مفيد توضيح داده شده‌اند. نام فارسي و در صورت وجود، نام‌هاي محلي با همين عناوين آورده شده‌اند. اطلاعات ريختي و زيستي به طور مختصر و مفيد تحت عنوان زيست‌شناسي آورده شده است. در رابطه با رنگ ماهي‌ها، لازم به ذكر است كه اين ويژگي به شدت تابع شرايط محيطي بوده و بسيار متغير است. گرچه پراكنش استاني گونه‌ها بر روي نقشه نشان داده شده، پراكنش گونه‌ها بر اساس حوضه‌هاي آبريز با ذكر رودخانه‌ها و نقاط عمده پراكنش آنها نيز، ارايه شده است. در فهرست منابع، عمدتاً منابع مربوط به سال 2000 ميلادي يا 1380 هجري شمسي به بعد آورده شده است تا از افزايش بي‌مورد صفحات كتاب خودداري شود.