تحلیلی بر صنایع تولیدی شهرستان‌های استان یزد

چکیده مطالعات موجود نشان می‌دهد تمایزات عمده‌ای از حیث شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که حتی ممکن است از تمایزات بین کشورهای جهان نیز بیشتر باشد، در بین مناطق هر کشور نیز قابل مشاهده است. بر این اساس، فرض فضای همگن در داخل مرزهای جغرافیایی یک کشور که توسط اقتصاددانان کلاسیک مطرح می‌شود، اصولاً فرضی غیرواقعی است و بنابراین، نباید انتظار داشت که حتی در مرزهای جغرافیایی یک کشور نیز مناطق و بخش‌ها به صورت همگون رشد نموده و از این‌رو، لازم است تا تحلیل‌ها به سطح مناطق به جای سطح ملی تعدیل یابد. این موضوع حتی در داخل هر منطقه نیز مصداق داشته و هر منطقه خود می‌تواند به مناطق کوچکتر تقسیم گردد. بر این اساس و با این رویکرد، این بخش کوشیده است تا تمایزات منطقه‌ای را در صنایع تولیدی شهرستان‌های استان به تصویر کشد. نتایج به دست آمده نشان‌دهنده آن است که: • توزیع بنگاه‌های صنایع تولیدی در شهرستان‌های استان توزیع همگنی نیست و این میزان در سال‌های مورد بررسی همواره به نفع شهرستان‌های میبد و اردکان است. این داده‌ها نشان می‌دهد، اگرچه سهم عمده‌ای از بنگاه‌های صنایع تولیدی شهرستان‌های استان به بنگاه‌های کوچک و متوسط (SME) اختصاص یافته، اما سهم کمتری از اشتغال، سهمی به مراتب کمتر از میزان ارزش تولیدات صنعتی و سهم حداقلی از ارزش‌افزوده صنعتی در شهرستان‌های استان به این بنگاه‌ها تعلق داشته است. • رشد سرمایه‌گذاری (به قیمت‌های ثابت) در دوره مورد بررسی در شهرستان‌های اردکان و میبد مثبت و به نحو بارزی از سایر شهرستان‌های استان متفاوت است. این میزان در شهرستان‌های تفت، یزد و ابرکوه و همانند متوسط کل استان مقداری منفی است. • صنایع تولیدی شهرستان‌‌های استان، توسط صنایع منبع‌گرا تسخیر شده و صادرات صنعتي شهرستان‌هاي استان نیز تنها در صنایع خاصي كه عمدتاً توسط صنعت کانی غیرفلزی به عنوان صنعتی با سطح تكنولوژي منبع‌گرا و بسیار آلاينده قرار دارد. • در سال 1384 شهرستان صدوق با هر دو معیار ارزش تولیدات و ارزش‌افزوده صنعتی آلاینده‌ترین شهرستان استان بوده و محور یزد- صدوق- میبد و اردکان از نظر تولیدات و ارزش‌افزوده صنعتی محوری بسیار آلاینده است. • تا سال 1387 در مجموع 1016 بنگاه در صنایع تبدیلی و تکمیلی استان مجوز دریافت نموده‌اند که در این میان، تنها حدود 5/8 درصد به بهره‌برداری رسیده و در قریب به اتفاق شهرستان‌های استان، نزدیک به 8 درصد از اشتغال پیش‌بینی شده به واقعیت رسیده است. همچنین، در مجموع تنها 13 درصد از متوسط تولید اسمی صنایع تبدیلی و تکمیلی استان تحقق یافته است. • با فعال نمودن تمامی بنگاه‌های موجود در صنایع تولیدی شهرستان‌های استان می‌توان انتظار داشت بیش از سه برابر اشتغال موجود استان، شغل صنعتی ایجاد گردد. • متوسط اشتغال پيش‌بيني شده صنایع تولیدی بر اساس جواز‌هاي تأسيس صادرشده در هر يك از شهرستان‌هاي استان، نمايان‌گر بي‌ثباتي و عدم وجود روندي خاص در تمامي شهرستان‌هاي استان است. علاوه‌بر آن، سرمايه‌گذاري براي ايجاد هر شغل صنعتی در استان یزد (به قيمت‌هاي جاری و ثابت) تحت تأثير مكان فعاليت بنگاه قرار دارد. با این وجود، نوسانات شديد و عدم روندي مشخص در سرمايه‌گذاري انجام‌شده در صنایع تولیدی، از ويژگي‌هاي بارزي است كه نشان از عدم سياستي مشخص در سرمايه‌گذاري انجام‌شده در هر يك از شهرستان‌هاي استان دارد. • از مجموع بنگاه‌هاي صنعتي استان، 57 درصد فعال و در نتيجه 43 درصد غيرفعال بوده‌ است. علاوه‌بر آن، بر اساس نتایج به دست آمده از این داده‌ها، سه شهرستان طبس، خاتم و ابركوه شهرستان‌هايي هستند كه كمترين ميزان بنگاه‌هاي فعال را نسبت به بنگاه‌هاي موجود در آن شهرستان به خود اختصاص داده‌اند. • در تمامي شهرستان‌هاي استان، اكثريت بنگاه‌هاي صنعتي، يعني بيش از 50 درصد تنها در يك شيفت كاري فعاليت مي‌نمايند. در این میان، شهرستان ميبد شهرستاني است كه حدود 30 درصد بنگا‌ه‌هاي آن در سه شيفت كاري فعاليت مي‌نمايند و از اين‌رو، بالاترين ميزان بنگاه‌هاي صنعتي كه در آن‌ها سه نوبت كار انجام مي‌شود را به خود اختصاص داده است. • نتایج به دست آمده نشان‌دهنده آن است که سهم عمده شاغلان ديپلم و كمتر از ديپلم وجه مشترك نيروي انساني شاغل در صنايع توليدي تمامي شهرستان‌هاي استان یزد است. • بر اساس داده‌های شرکت شهرک‌های صنعتی استان یزد، محل استقرار بر به فعاليت رسيدن يا نرسيدن يك بنگاه صنعتي به صورت معناداري مؤثر است و از این‌رو، شهرستان‌های استان نرخ‌های متفاوتی را از حیث بهره‌برداری بنگاه‌های صنعتی از خود نشان داده‌اند. • اگرچه تعاونی‌های صنعتی در مراحل ابتدایی به صورت نسبتاً همگن‌ در شهرستان‌های استان توزیع شده‌اند، اما هنگامی که بنگاه‌های مذکور به فعلیت می‌رسند عدم همگنی توزیع آن‌ها در بین شهرستان‌های استان به شدت افزایش می‌یابد. • شدت تمركز اشتغال صنعتي در شهرستان‌هاي اردكان، ميبد و مهريز نسبت به ساير شهرستان‌ها با افزايش بيشتري روبرو بوده و اين در حالي است كه دو شهرستان تفت و يزد تغييرات چنداني از اين حيث نداشته‌اند. همچنین، شدت تمركز سرمايه‌گذاري در شهرستان اردكان در مقايسه با ساير شهرستان‌ها به نسبت بيشتری افزايش‌يافته و به عبارتي، ساختار صنايع توليدي استان يزد بر اساس معيار سرمايه‌گذاري به سمت شهرستان اردكان متمايل گرديده است. • ساختار اقتصادي استان يزد از نظر ميزان توليدات صنعتي و در طي سال‌هاي 1379-1374 به سمت شهرستان ميبد متمايل گرديده است و اين موضوع براي دوره بلند‌مدت 84-1374 نيز صادق است. صنایع مزیت‌دار شهرستان‌های استان یزد با معیارهای اشتغال‌زایی، سودآوری و تلفیقی به تفکیک کدهای دو رقمی ISIC از 23 کد موجود در صنایع تولیدی ایران به کدهای 15 (صنایع مواد غذایی و آشامیدنی)، 17 (تولید منسوجات)، 26 (توليد ساير محصولات كاني غير‌فلزي)، 28 (توليد محصولات فلزي فابريكي به‌جز ماشين‌آلات و تجهيزات)، 29 (توليد ماشين‌آلات و تجهيزات طبقه‌بندي نشده در جاي ديگر)، 31 (توليد ماشين‌آلات و دستگاه‌هاي برقي طبقه‌بندي نشده در جاي ديگر)، 33 (توليد ابزار پزشكي، اپتيكي، ابزار دقيق و انواع ساعت‌ ...) و 36 (توليد مبلمان و مصنوعات طبقه‌بندي نشده در جاي ديگر) محدود گردیده اما با این وجود، صنایع 17 (تولید منسوجات) و 26 (توليد ساير محصولات كاني غير‌فلزي) بیشترین مزیت را در شهرستان‌های استان دارا بوده است