ترسیم ساختار دانش‌ پژوهش‌های عرفانی در ایران

استفاده از تحلیل هم‌واژگانی این قابلیت را دارد که ساختار فکری دانش را در یک حوزۀ پژوهشی شناسایی کند و جبهه‌های پژوهشی زیرمجموعۀ آن را آشکار نماید. این پژوهش سعی دارد با استفاده از فن هم‌واژگانی، ساختار فکری دانش در پژوهش‌های حوزۀ عرفان را با استفاده از رویکردهای تحلیل شبکه و دیداری‌سازی علم مورد مطالعه قرار دهد. این پژوهش به روش کتاب‌سنجی و تحلیل شبکه‌های اجتماعی انجام شده است. مجموعۀ اصلی رکوردهای تحت مطالعه در این پژوهش را کلیۀ مقاله‌های چاپ‌شده در حوزۀ عرفان تشکیل می‌دهند که در پایگاه استنادی جهان اسلام نمایه شده‌اند. پس از بازیابی رکوردهای این پژوهش -که تعداد آنها 1931 مقاله است- فرایند یکپارچه‌سازی فایل داده‌ها انجام شد و سپس با استفاده از نرم‌افزارهای مختص علم‌سنجی و همچنین اس.پی.اس.اس، بر اساس هدف پژوهش، به سؤالات پاسخ داده شد. بررسی کل کلیدواژه¬های پژوهش¬های عرفانی نشان می¬دهد که مهم‌ترین این واژه¬ها بر پایۀ توزیع فراوانی در مقالات، چهره¬های برتر عرفان: مولوی و ابن¬عربی و نیز مضمون عشق است، چنان که در تحلیل هم¬واژگانی نیز کلیدواژه¬های مولانا- مثنوی؛ تجلی- وحدت وجود؛ ابن¬¬عربی- وحدت وجود دارای بالاترین میزان هم¬رخدادی هستند. تحلیل خوشه¬های واژگانی مهم‌ترین موضوعات مرتبط با پژوهش¬های عرفانی را در 11 خوشه، هر یک تحت عنوانی مجزا نشان می¬دهد. بر اساس نقشۀ مقیاس چند بعدی این 11 خوشه به 8 خوشه با موضوعاتی کلی¬تر و پیوستگی و شباهت بیشتر تقلیل یافت. بررسی مرکزیت و تراکم هر یک از این خوشه¬ها در نمودار راهبردی نشان می¬دهد که موضوع حکمت یا عرفان نظری به ویژه در دیدگاه ابن¬عربی علاوه بر داشتن قابلیت توسعه، دارای بیشترین مرکزیت در میان دیگر موضوعات است.