ایجاد و توسعه لاین‌های موتانت کنجد با استفاده از روش به‌نژادی به کمک پرتو گاما و بررسی میزان عملکرد و محتوای روغن در لاین‌های م

اگرچه کنجد (Sesamum indicum) یک گیاه روغنی بسیار قدیمی است، اما هنوز در مراحل اولیه به‌نژادی خود قرار دارد و فقط در تعداد کمی از ایستگاه‌های تحقیقاتی‌، تلاش‌های متمرکزی جهت به‌نژادی این گیاه انجام شده است. محدودیت عمده در این روش‌ها‌ی اصلاحی، عدم وجود تنوع ژنتیکی کافی در مجموعه‌های موجود ژرم‌پلاسمی، به‌ویژه برای صفاتی مانند مقاومت در برابر بیماری‌های مختلف و ریزش بذر است. در اینجا تکنیک‌های به‌نژادی به کمک جهش‌زایی می‌توانند مشکلات را برطرف کنند. در این مطالعه سه رقم دشتستان 2، اولتان و بلووایت به‌عنوان ماده والدی انتخاب شده‌اند. مواد مادری که برای برنامه‌های تولید کنجد با استفاده از جهش‌های القایی انتخاب می‌شوند‌، ترجیحا باید بهترین نوع موجود در منطقه باشند که نیاز به بهبود در یک یا دو صفت عمده بیشتر نداشته باشند. لذا ارقام انتخابی در این مطالعه از ارقام زراعی کشت شده در منطقه کرج انتخاب گردیده‌اند. تیمار جهش‌زایی در سال 1397 اعمال شد. دانه‌های خشک‌شده ارقام کنجد دشتستان 2، اولتان و بلووایت با اشعه گامای 0، 100، 200، 300، 400 و 500 گری از چشمه کوبالت 60 در اسفندماه 1396 در آزمایشگاه پژوهشکده کشاورزی هسته‌ای پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای مورد پرتوتابی قرار گرفتند. نسل M1 و M2، کشت شده و غربال‌گری مناسب برای انواع جهش‌ها در آن‌ها انجام گرفت. نسل M3 بلافاصله پس از تصویب طرح در اردیبهشت سال 1400 کشت خواهد شد و صفاتی نظیر ارتفاع بوته، تعداد روز تا گل‌دهی، تعداد روز تا رسیدگی کامل، شاخص برداشت، تعداد کپسول در واحد بوته، وزن هزار دانه، تعداد دانه در کپسول، مورفولوژی برگ، اندازه بذر، باززایی بذر، رنگ بذور، مورفولوژی کپسول، مقاومت به شکستگی کپسول، عملکرد دانه در واحد بوته، درصد باروری، میزان کاروتنویید، میزان کلروفیل، تعداد پنجه، محتوای روغن، محتوای پروتئین، طول برگ، عرض برگ، درصد جوانه‌زنی، ارتفاع بوته در آغاز گل‌دهی، تعداد گره در ساقه اصلی در آغاز گل‌دهی، تعداد روز تا 50% گل‌دهی، ارتفاع بوته در 50% گل‌دهی، تعداد گره در ساقه اصلی در 50% گل‌دهی، مقدار رشد گیاه در طی گل‌دهی، ارتفاع بوته در حین برداشت، اندازه‌گیری میزان ریزش دانه، مقدار بازشدگی کپسول (% طول غلاف) در آن‌ها اندازه‌گیری خواهد شد. در کنار این کار لاین ها و والدین آن ها با استفاده از نشانگرهای ریزماهواره به شدت پیوسته با صفات مهم مرتبط با ریزش دانه و عملکرد از نظر مولکولی نیز مورد مطالعه قرار خواهند گرفت. این کار تا نسل M6 انجام خواهد گرفت و بر اساس صفات مورفولوژیک، بیوشیمیایی و مولکولی بهترین لاین‌ها انتخاب خواهند شد