نقش دوره های آموزش خانواده استان در تغییر شیوه های تربیتی والدین

هدف هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تاثیر دوره های آموزش خانواده بر تغییر شیوه های تربیتی والدین دانش آموزان استان خراسان شمالی بود. این اثر بخشی بر حسب دوره های تحصیلی مورد مقایسه قرار گرفت. روش پژوهش طرح پژوهش حاضر در زمره پژوهش های غیر توصیفی یا آزمایشی قرار داشت. طرح این پژوهش با توجه به عدم امکان انتساب تصادفی آزمودنی ها در دو گروه آزمایش و کنترل در زمره طرح‌های شبه آزمایشی با گروه آزمایش و کنترل و پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری قرار دارد. جامعه آماری پژوهش حاضر را والدین دانش آموزان دوره های تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و متوسطه استان خراسان شمالی در سال تحصیلی 92-91 ، تشکیل می داد. جهت انتخاب نمونه بر مبنای حجم نمونه مورد نیاز برای پژوهش های شبه آزمایشی (30N= برای هر گروه) ، (دلاور،1384 )، 18دوره آموزشی به عنوان حجم نمونه گروه آزمایش انتخاب گردید. برای تعیین نمونه پژوهشی از روش نمونه گیری چند مرحله ای به شرح ذیل استفاده گردید: 1. انتخاب تصادفی شهرستان‌های مانه و سملقان و فاروج، از بلوک نیمه برخوردار و راز و جرگلان و گرمه از بلوک محروم و شهرستان بجنورد نیز از بلوک برخوردار براساس دستورالعمل مصوب کمیسیون تخصصی شورای تحقیقات اداره کل آموزش و پرورش خراسان شمالی 2. انتخاب 18 دوره آموزش خانواده بر حسب مقطع تحصیلی و جنسیت مدارس در شهرستانهای منتخب در خصوص نمونه گیری برای گروه کنترل نیز با همین شیوه مدارس متناظر با گروه آزمایشی انتخاب گردیدند. در پژوهش حاضر جهت جمع آوری داده‌ها از ابزار سنجش شیوه تربیتی والدین ایرانی استفاده شد. مراحل تدوین و اعتبار یابی این ابزار در دو پژوهش مجزا صورت گرفته است. بدین ترتیب که در پژوهش اول به مراحل تدوین ابزار و بررسی اولیه همسانی درونی آن پرداخته شد. در پژوهش دوم ساختار عاملی ابزار از طریق تحلیل عاملی اکتشافی مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه روایی همگرا و واگرای ابزار(با استفاده از پرسشنامه شیوه های تربیتی بامریند) مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت همسانی درونی ابزار با محاسبه آلفای کرونباخ و دو نیمه کردن بررسی شد. در نهایت اعتبار پرسشنامه نهایی با 24 عبارت با روش آلفای کرونباخ برابر با 97/0 محاسبه گردید به علاوه نتایج بیانگر روایی واگرای مطلوب پرسشنامه بود. همچنین تحلیل عاملی پرسشنامه نشان داد که این ابزار از 6 عامل با واریانس تبیین شده 66/65 تشکیل شده است. شیوه اجرای پژوهش به شرح زیر بود: 1- تایید پرسشنامه پژوهشی و دریافت مجوز اجرای طرح از شورای تحقیقات استان 2- برگزاری جلسه توجیهی برای مدیران محترم مدارس گروه نمونه و کارشناسان محترم انجمن اولیا و مربیان در خصوص نحوه اجرای طرح 3- برگزاری جلسه 6 ساعته هماهنگی با مدرسان منتخب آموزش خانواده در خصوص نحوه اجرا و سرفصل های آموزش خانواده 4- اجرای پیش آزمون توسط مدیران یا مدرسان قبل از شروع جلسات آموزش خانواده 5- اجرای دوره آموزش خانواده بر اساس سرفصل های مصوب 6- اجرای پس آزمون پس از گذشت یک هفته از جلسه پایانی آموزش خانواده 7- اجرای مرحله پیگیری در تحلیل داده‌ها شاخص های آمار توصیفی و استنباطی(آزمون کالموگروف- اسمیرنوف یک راهه؛ آزمون لوین، آزمون ام. باکس، ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل کوواریانس چند متغیره، تحلیل واریانس دو عاملی و تحلیل واریانس اندازه گیری مکرر دو گروهی) استفاده شد. یافته های پژوهش سئوال 1: آیا دوره های آموزش خانواده می تواند موجب تغییر در شیوه های تربیتی والدین دانش آموزان استان خراسان شمالی شود؟ نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره نشان داد که با حذف اثر پیش آزمون تفاوت ها در پس آزمون شیوه های تربیتی معنادار است. تحلیل واریانس چندمتغیره در برونداد نیز گویای آن بود که تفاوت دو گروه با حذف اثر پیش آزمون تنها در خودمختاری معنادار نیست. سؤال 2: آیا دوره های آموزش خانواده می تواند موجب تغییر در شیوه های تربیتی والدین دانش آموزان مقطع ابتدایی استان خراسان شمالی گردد؟ نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره نشان داد که با حذف اثر پیش آزمون تفاوت ها در پس آزمون شیوه های تربیتی والدین دانش آموزان دوره ابتدایی معنادار خواهد بود. تحلیل واریانس چندمتغیره در برونداد نیز گویای آن بود که تفاوت دو گروه با حذف اثر پیش ازمون تنها در گرمی و پیگیری روند تحصیلی معنادار است. سؤال 3: آیا دوره های آموزش خانواده می تواند موجب تغییر در شیوه های تربیتی والدین دانش آموزان مقطع راهنمایی استان خراسان شمالی گردد؟ نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره نشان داد که با حذف اثر پیش آزمون تفاوت ها در پس آزمون شیوه های تربیتی معنادار خواهد بود. تحلیل واریانس چندمتغیره در برونداد نیز گویای آن بود که تفاوت دو گروه با حذف اثر پیش ازمون تنها در گرمی معنادار نیست. سؤال 4: آیا دوره های آموزش خانواده می تواند موجب تغییر در شیوه های تربیتی والدین دانش آموزان مقطع متوسطه استان خراسان شمالی گردد؟ نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره نشان داد که با حذف اثر پیش آزمون تفاوت ها در پس آزمون شیوه های تربیتی والدین دانش آموزان دوره ابتدایی معنادار خواهد بود. تحلیل واریانس چندمتغیره در برونداد نیز گویای آن بود که تفاوت دو گروه با حذف اثر پیش ازمون تنها در پیگیری روند تحصیلی معنادار است. سؤال 5: آیا تفاوت معناداری میان میزان اثربخشی دوره های آموزش خانواده در تغییر شیوه های تربیتی دانش آموزان دوره های مختلف تحصیلی (ابتدایی، راهنمایی و متوسطه) وجود دارد؟ نتایج نشان داد که در میزان اثر بخشی دوره ها در مولفه های توجه تحصیلی رشدی و دانش رشدی بین سه مقطع تفاوت آماری معناداری به نفع مقطع راهنمایی وجود دارد و در سایر مولفه ها این تفاوت معنا دار نبود. سئوال 6: آیا اثر بخشی آموزش خانواده بر شیوه‌های تربیتی والدین پس از 45 روز حفظ می گردد؟ تحلیل واریانس اندازه گیر مکرر نشان داد که به جز در عامل خود مختاری، در سایر مولفه ها اثر بخشی دوره ها آموزش خانواده پس از گذشت 45 روز حفظ شده است بحث و نتیجه گیری و پیشنهادات در تبیین نتایج پژوهش می توان به این موارد اشاره نمود: 1- گروهی بودن دوره های آموزشی منجر به ایجاد تجارب مشترک در زمینه والدگری می شود2- دوره های آموزش خانواده به فراهم کردن اطلاعات، رشد مهارت های اجتماعی، افزایش و رشد منابع درونی، ایجاد تعهد برای تغییر کردن، افزایش آگاهی والدین از تاثیر جو خانوادگی می انجامد. 3- تناسب محتوای آموزشی با نیازهای خانواده باید مد نظر قرار گیرد. 4- زیر منظومه والدینی در اثربخشی دوره ها دارای اهمیت است. 5- عامل خودمختاری از حیث فرهنگی قابل تبیین است. پیشنهادات کاربردی: 1- محتوای دوره های آموزشی متناسب با تغییرات اجتماعی- فرهنگی، به گونه ای مستمر مورد تجدید نظر قرار گیرد. 2- با توجه به اینکه عوامل استخراج شده در تحلیل عاملی پرسشنامه پژوهشی در حقیقت بیانگر عوامل اصلی فرزند پروری در فرهنگ ایرانی می باشد. پیشنهاد می گردد که کانون اصلی محتوای آموزش خانواده متمرکز بر تغییر و تقویت این عوامل شود.3- پیشنهاد می گردد تحقیقات آینده پژوهی جهت تدوین محتوا و سر فصل های آموزشی آموزش خانواده متناسب با نیاز های آینده مخاطبان طراحی و اجرا گردد. 4- با توجه به نتایج پژوهش حاضر مبنی بر عدم اثربخشی دوره های آموزش خانواده بر افزایش خودمختاری و از طرفی اهمیت مؤلفه های خودمختاری، پیشنهاد می گردد محتوای مناسب آموزشی جهت ارتقای این مولفه تدوین گردد. 5- با توجه به اینکه نتایج پژوهش حاکی از ضعیف بودن اندازه اثر آموزش خانواده بر مولفه ساختار مندی می باشد، پیشنهاد می گردد که محتوای آموزشی در این زمینه مورد تجدید نظر قرار گیرد. 6- با توجه به اینکه نتایج پژوهش حاکی از ضعیف بودن اندازه اثر آموزش خانواده بر مولفه دانش رشدی می باشد، پیشنهاد می گردد که محتوای آموزشی در این زمینه مورد تجدید نظر قرار گیرد.7- با توجه به اینکه کمترین تاثیر آموزش در دوره متوسطه بوده است پیشنهاد می گردد بازنگری جدی در برنامه آموزش خانواده شامل سر فصل ها، شکل دوره، مدرسان و .... در این دوره صورت پذیرد 8- پیشنهاد می گردد جهت تحکیم و تثبیت اثر دوره های آموزشی، فرایند آموزش خانواده به صورت مستمر در طول سال تحصیلی اجرا گردد. 9- پیشنهاد می گردد به منظور افزایش اثربخشی دوره های آموزش خانواده، فراگیران براساس ویژگی های خاصی همچون تحصیلات، شغل، طبقه اقتصادی – اجتماعی و .... همسان گردند. 10- پیشنهاد می گردد به منظور افزایش اثربخشی دوره های آموزش خانواده، شیوه های هماهنگ تدریس همراه با کتاب راهنمای تدریس به مدرسان ارائه گردد.11- با توجه به اهمیت نقش پدر در شیوه تربیتی و از طرفی حضور کم رنگ پدران در برنامه آموزش خانواده، پیشنهاد می گردد اقدامات عملی لازم برای افزایش انگیزه پدران برای حضور در این آموزشها فراهم گردد.