هوش معنوی

چکیده مقدمه: روند رو به رشد موضوع معنویت در چند دهۀ گذشته بر کسی پوشیده نیست. با شروع قرن بیست‌ویکم به معنویت در همۀ شئون زندگی و حتی رشته‌های‌ مختلف علوم توجه چشمگیری شده است. در همین راستا، سازۀ هوش معنوي نيز يكي از مفاهيمي است كه در پرتو توجه و علاقۀ جهاني روان‌شناسان به حوزۀ معنويت توسعه یافته است. هدف: هدف پژوهش حاضر تبیین مبانی نظری برای هوش معنوی و سپس طراحی مقیاسی برای سنجش آن در بین دانشجویان ایرانی بوده است. روش: اين پژوهش به ‌لحاظ هدف جزو پژوهش‏هاي پژوهش و توسعه و به ‌لحاظ شيوۀ گردآوري داده‏ها (طرح پژوهش) از نوع توصيفي - پيمايشي است و در زمرۀ پژوهش‌های آمیخته دسته‌بندی می‌شود. جامعۀ مورد مطالعه، دانشجویان دانشگاه‌های دولتی شهر تهران بود و در هر مرحله از پژوهش تعدادی از این دانشجویان به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. به‌طوری‌که در مرحلۀ نهایی تحلیل‌ها روی 951 پرسشنامۀ تکمیل‌شده اجرا شد. به‌منظور تحلیل گویه و ساخت پرسشنامه، از انواع تحلیل‌های توصیفی (انواع شاخص‌های پراکندگی)، تحلیل‌های کلاسیک اندازه‌گیری (تحلیل عامل اکتشافی و تأییدی) و تحلیل جدید اندازه‌گیری (IRT) استفاده شد. یافته‌ها: با مطالعۀ نظریه‌های موجود در حیطۀ هوش معنوی و دیدگاه‌های دانشمندان این حوزه، همچنین با استفاده از دیدگاه اسلام، هوش معنوی در سه بعد الف) فرایند جست‌وجوی معنای وجودی؛ ب) درک مسائل معنوی، فهم نمادها و مناسک دینی؛ و ج) توانایی استفادۀ بهینه از منابع معنوی برای حل مشکلات و سازگاری با محیط تعریف شد که هر بُعد نیز دارای چندین عامل بود، به‌طوری‌که در مرحلۀ نظری مطالعات برای سه بعد مذکور 10 عامل: 1. توانایی تولید معنای شخصی؛ 2. تفکر انتقادی وجودی؛ 3. درک حالات فراروندگی معنوی؛ 4. درک پدیدۀ متعالی در ورای موجودات هستی؛ 5. فهم و رمزگشایی نمادها؛ 6. فهم معنا و تأثیر مناسک دینی؛ 7. حل مسائل نوپدید با استفاده از منابع معنوی؛ 8. بسط حالات آگاهی؛ 9. سازگاری معنوی در روابط بین‌فردی؛ و 10. مدیریت فرایند رشد معنوی، تعریف شد. سپس با اجرای پژوهش و تحلیل داده‌ها تغییراتی در مدل مفهومی پژوهش ایجاد شد، به‌طوری‌که ده عامل در‌نظر‌گرفته‌شده به هفت عامل تقلیل یافت، و‌لی در همان ساختار سه‌بعدی. در قالب ارائۀ شواهدی به‌منظور بررسی روایی همگرا و واگرا رابطۀ بین سازۀ هوش معنوی با سازه‌های تجربۀ معنوی، دینداری، هوش هیجانی، سلامت‌ روان، هوش معنوی (ناصری و سهرابی، 1386) نیز گزارش شده است. بحث و نتیجه‌گیری: نتایج انواع تحلیل‌ها حاکی از آن است که ابزار تهیه‌شده به‌منظور سنجش هوش معنوی روایی و اعتبار مطلوبی دارد که می‌توان از آن در کارهای درمانی، مشاوره‌ای و پژوهشی بهره برد. واژگان کلیدی: تحلیل عاملی، دانشجویان ایرانی، مقیاس‌سازی، هوش معنوی.