بررسي تطبيقي ديدگاه حافظ و اقبال لاهوري در مسئله توحيد

چکیده «توحید» یکی از اصول بنیادی تمام ادیان آسمانی بویژه اسلام است که به معنای باور به یگانگی خالق و آفریننده هستی و ایمان به یکتایی او در تمام جنبه¬های خلقت است. این اصل اساسی دین، بعد از ایمان به وجود خداوند متعال در شخص حاصل می¬شود و دارای مراتب و درجاتی است. شخص برای رسیدن به چنین اعتقادی باید ابتدا خداوند و اسماء و صفات او را از طریق راه¬های خداشناسی – همچون براهین اثبات وجود خدا و راه¬های کشف و شهود و عرفان- بشناسد و سپس به مقام توحید برسد. برای تبیین مراتب توحید پژوهش¬های فراوانی به¬وسیله¬ی گروه¬های مختلف فکری، از جمله دانشمندان، فلاسفه، ادبا، عارفان و ... صورت گرفته است. حافظ و اقبال لاهوری، دو شاعر برجسته¬ی زبان فارسی هستند که به دلیل تسلط کامل به زبان¬های فارسی و عربی و آشنایی با معارف والای قرآنی، نقش به سزایی در تبیین توحید آنهم به زبان شیوا و شیرین شعر ایفا کرده-اند. این دو شاعر هنرمند در زمینه¬ی بحث مورد نظر، علاوه بر استعمال لفظ «توحید» در اشعار خود، با جان و دل بر این اصل ایمان داشته و تمام عشق و هستی خود را صرف تبیین و تفهیم این اصل و نیز تبیین مفاهیم قرآنی و توحیدمداران در اشعار خود کرده¬اند. البته لفظ و معنای توحید در اشعار این دو شاعر مسلمان تفاوت¬ها و شباهت¬هایی دارد که در جای خود بحث خواهیم کرد. کلید واژه‌ها: توحید، شعر، حافظ، اقبال لاهوری.