کاربرد طلا در نگارگری ایران

فلز طلا از دیربازیکی از مواد و مصالح هنرمندان ایرانی در آفرینش آثار هنری به شمار می‌رفته است. یکی از کاربردهای بی‌شمار طلا، در هنر تذهیب، تجلید و نگارگری سنتی ایران بوده است. از آنجایی که چگونگی شکلی و تکنیکی کاربرد طلا در آثار هنری و فراهم‌آوری دانش ساخت و ساز رنگ طلایی به شیوه سنتی می‌توانست راهگشای دانش پژوهان و هنرمندان در ساخت و کاربرد رنگدانه طلا و کاربرد آن در کتابت و نگارگری شود، از این رو در این پژوهش منحصراً به موضوع یاد شده پرداخته شد. آنچه تاکنون در مورد رنگ طلایی در منابع آمده است عمدتاً محدود به توصیف نگاره‌های مکاتب گوناگون می‌شود. گاه در برخی کتب که رنگ در نقاشی ایرانی مورد بررسی قرارگرفته، به اختصار به معرفی رنگ طلایی هم بسنده شده است. اما هیچ پژوهش اختصاصی‌در مورد چگونگی کاربرد رنگ طلایی در نگارگری ایران صورت نگرفته است. از این رو بازیابی نخستین زمان کاربرد رنگ طلایی درنقاشی ایرانی، مواداولیه تهیه این رنگ، شیوه‌های استفاده از آن در کتابت و نگارگری سنتی، چگونگی احیاء استفاده ازطلای خالص به عنوان ماده‌ای سنتی برای تهیه رنگ طلایی درنگارگری، وجود یا عدم وجود فلسفه و یا دیدگاهی خاص در به‌کارگیری رنگ طلایی در نگارگری نسخ مصور قدیمی، میزان و علت آسیب این رنگ روی نسخ مصور در اثر مرور زمان، از پرسش‌های مطروحه در این پژوهش بودند. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش استقرایی، اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی گردآوری و در تکمیل با بررسی‌های میدانی از جمله بررسی آثار موزه‌ای و مصاحبه با استادان به پرسش‌های طرح شده پاسخ داده شد. در همین راستا روشن شد که خاستگاه هنر زرنگاری و تذهیب کتب به دوران پیش از اسلام در ایران بر می‌گردد. در اوایل قرون اسلامی ایرانیان ذوق و قریحه خود را در هنر تزیین و آراستن کتب، نقاشی و تصویرگری بسیار هوشمندانه و زیرکانه حفظ و تنها با اعمال اندک تغییری توانستند قرآن را هنرمندانه تزیین نمایند. تغییر کلی در شیوه‌های بهره‌برداری از رنگ طلایی در کتابت و نگارگری از ابتدا تا کنون رخ نداده ولی شیوه ساخت مطابق با پیشرفت تکنولوژی تغییریافته است که به سادگی قابل احیاء می‌باشد. براساس یافته‌ها علل تخریب رنگ طلایی در نسخه‌ها نیز میزان ناخالصی فلزی تشخیص داده شد. همچنین روشن شد که طلا در نگارگری نوین می‌تواند بسته به اندیشه نگارگر دارای زبان بیانی خاص باشد. به عبارتی نگارگر می‌تواند به هنگام کاربرد رنگ، مفهومی را در آن کاربرد رمزینه نماید. چنانکه رنگ طلایی در نقاشی سنتی معاصر عموماً دارای مفهوم ماورایی و نور لایزال الهی است. کلید واژگان: نگارگری سنتی ایران، نسخ مصور، تذهیب، رنگدانه طلا، نور در نگارگری، ساخت رنگ طلایی، هنر زرنگاری.