آسیب‌شناسی ژئوپلیتیکی برنامه‌ریزی در فضای سرزمینیِ ایران با رویکرد آمایش‌سرزمین و ارائه مدل راهبردی

آمایش‌سرزمین رویکردی منطقی و علمی به برنامه‌ریزی فضایی در پهنۀ سرزمین است. بدون توجه به منطق و ظرفیت‌های هر سرزمینی، بهره‌وری به حداقل می‌رسد و آسیب‌های محیط‌زیستی و حتی فرهنگی و سیاسی افزایش می‌یابد. در کشور ایران به رغم سابقۀ قابل توجه طرح مباحث آمایش‌سرزمین، این مفهوم هنوز هم جای خود را پیدا نکرده است. برنامه‌ریزی‌های غیر‌علمی و مخرب محیط اکولوژیک مانند ایجاد صنایع سنگین در فضاهایی که دارای بحران آب هستند و یا انتقال آب بین‌حوضه‌ای و نیز بهره‌کشی بیش از حد توان محیط برای کارویژه‌های غیرمرتبط و غیر منطبق همگی نشان از بی‌توجهی به مفهوم آمایش منطقی سرزمین است. امروزه کشور ایران در اثر این سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های غیر‌آمایشی با آسیب‌های مختلف ژئوپلیتیکی مواجه است. از این‌رو در رساله‌ی حاضر سعی شده است تا به بررسی و آسیب‌شناسی این برنامه‌ریزی‌ها در فضای سرزمینی ایران از دیدگاه آمایش‌سرزمین بپردازد و به ارائه‌ی مدلی راهبردی دست یابد. در این راستا، محقق به ارائه‌ی نقشه‌ی جامع ژئوپلیتیک کشور بر مبنای کُدهای ژئوپلیتیکی پرداخته است و در ادامه به آسیب‌شناسی ژئوپلیتیکی، تدوین و الویت‌بندی راهبردها پرداخته است. در انتها پژوهش حاضر به این نتیجه رسیده که تأکید صرف بر کارکردهای سنتی سرزمینی مانند کشاورزی و فعالیت‌های وابسته به آب و عدم توجه به کارویژه‌های جدید و منطبق بر توان سرزمین و اقتضائات جهان امروز مانند تجارت و توریزم و غیره و همچنین سازماندهی سیاسی غیر منطبق بر نواحی و واقعیت‌های جغرافیایی کشور سبب بروز آسیب‌های ژئوپلیتیکی کنونی شده است. در این رساله برای آسیب‌شناسی و نیز تحلیل کلی رساله، از روش کیفی استفاده شده است. برای رتبه‌بندی و تجزیه و تحلیل داده‌های کمی در فصل چهارم (از روش تحلیل خوشه‌ای و پرومته ) و در فصل پنجم برای ارائه‌ی مدل راهبردی از روش تحلیل راهبردی سوات «SOWT» و برای الویت‌بندی راهبردها از ماتریس «QSPM» استفاده شده است. روش تحقیق این رساله نیز تحلیلی- توصیفی است. واژگان کلیدی: آمایش‌سرزمین، ژئوپلیتیک، آسیب‌شناسی، برنامه‌ریزی، فضای سرزمینی، مدل راهبردی.