اثرات عصاره هیدروالکلی گل بومادران بر بافت شناسی بیضه، تغییرات آپوپتوزی، توان باروری اسپرم و بیان ژن های P53، BCL2 وHSP70.2 متعاقب استفاده از داروی سیکلوفسفامید در موش کوچک سفید آزمایشگاهی

سیکلوفسفامید یک داروی سیتوتوکسیک آلکیله کننده است که به عنوان داروی شیمی درمانی به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد. علیرغم طیف وسیع کاربردهای بالینی، این دارو عوارض متعددی را موجب می گردد که اصلی ترین اثر جانبی شناخته شده آن، مسمومیت دستگاه تناسلی است. گیاه بومادران یکی از شناخته شده ترین گیاهان دارویی با خواص آنتی اکسیدانتی بالقوه است. این مطالعه به منظور ارزیابی اثرات عصاره هیدروالکلی گل بومادران در سه دوز مختلف در برابر مسمومیت تولیدمثلی ناشی از داروی سیکلوفسفامید در موش های سوری صورت پذیرفت. برای انجام این مطالعه تعداد 80 سر موش سوری نر بالغ نژاد NMRI به صورت تصادفی به هشت گروه ده سری تقسیم شدند. حیوانات گروه کنترل، 5 میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن سرم فیزیولوژی، حیوانات گروه دوم، 5 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن داروی سیکلوفسفامید، حیوانات گروه سوم، چهارم و پنجم به ترتیب، 75، 150 و 300 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره هیدروالکلی بومادران، حیوانات گروه ششم، هفتم و هشتم، توأم با دریافت 5 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن داروی سیکلوفسفامید، به ترتیب، 75، 150 و 300 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره هیدروالکلی بومادران دریافت نمودند. تیمار در تمامی گروه ها روزانه، به صورت خوراکی به مدت 35 روز انجام شد. 24 ساعت پس از آخرین تیمار، تمامی موش ها وزن شدند، سپس متعاقب اخذ نمونه های خون، موش ها آسان کشی و کالبد گشایی شده و بیضه ها پس از جداسازی وزن گردیدند. به دنبال ارزیابی خصوصیات اسپرم، میزان آپوپتوز سلول های اسپرمی، میزان باروری از طریق لقاح داخل آزمایشگاهی، تغییرات مورفومتریک و شاخص های اسپرماتوژنز بافت بیضه، بررسی بیوشیمیایی مالون دی آلدئید (MDA) بافت بیضه و فعالیت آنزیم گلوتاتیون احیا (GSH) سرم بررسی شده و در نهایت میزان تغییرات بیان ژن های P53 ,BCL2 وHSP70.2 مورد ارزیابی قرار گرفت. در گروهی از موش هایی که تنها داروی سیکلوفسفامید را دریافت کرده بودند، وزن بدن (05/0P<) و وزن بیضه، همچنین تعداد، میزان تحرک و زیست پذیری اسپرم ها و درصد لقاح کاهش (001/0P<) و تعداد اسپرم های آسیب دیده و میزان آپوپتوز اسپرم ها (05/0P<)، افزایش معنی داری در مقایسه با گروه کنترل داشتند. این دارو تأثیر منفی بر روی شاخص های اسپرماتوژنز و پارامترهای مورفومتریک اعمال نموده و تغییرات مورفولوژیک در بافت بیضه این گروه شامل آتروفی لوله منی ساز، واکوئل دار شدن اپی تلیوم زایا، افزایش ضخامت غشاء پایه و پارگی، واکوئل دار شدن، پرخونی عروق خونی، تجمع مایعات ناشی از ادم بافتی و افزایش فضای بینابینی در بافت همبند بینابینی بود. بررسی های بیوشیمیایی نشان داد که در این گروه، میزان GSH در سرم، کاهش معنی دار و میزان (MDA) در بافت بیضه، افزایش معنی داری نسبت به گروه کنترل داشته است (001/0P<). مصرف دوز زیاد عصاره بومادران به تنهایی اثر توکسیک داشته و تأثیر منفی بر روی پارامترهای ذکر شده اعمال نمود. مصرف توأم داروی سیکلوفسفامید و دوز 75 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره بومادران توانست اثرات توکسیک سیکلوفسفامید را به صورت قابل ملاحظه ای جبران نماید. مصرف توأم سیکلوفسفامید و دوز 300 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره، برعکس اثرات توکسیک دارو را تشدید نمود. براساس یافته های حاصل از ارزیابی های qRT-PCR، مصرف دوز 300 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره بومادران، سبب کاهش معنی دار بیان ژن های HSP70.2 و BCL2 در مقایسه با گروه کنترل شد (01/0P<). مصرف داروی سیکلوفسفامید به تنهایی، بیان ژن P53 را در مقایسه با گروه کنترل به صورت معنی دار افزایش داده (001/0P<) و سبب کاهش معنی دار ژن های HSP70.2 و BCL2 نسبت به گروه کنترل شد (001/0P<). مصرف دوز 75 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره بومادران همراه با داروی سیکلوفسفامید سبب کاهش معنی دار بیان ژن P53 (01/0P<) و افزایش معنی دار ژن های HSP70.2 و BCL2 در مقایسه با گروه سیکلوفسفامید تنها شد (001/0P<). یافته های به دست آمده از این مطالعه نشان می دهد که داروی سیکلوفسفامید از طریق بهم زدن تعادل اکسیداسیون- احیا و نیز کاهش ژن های مهار کننده آپوپتوز (HSP70.2 و BCL2) و افزایش بیان ژن تحریک کننده آپوپتوز (P53) سبب مسمومیت تولیدمثلی می گردد، حال آنکه عصاره هیدروالکلی بومادران کاملاً به صورت وابسته به دوز عمل می نماید به نحوی که در دوز 75 میلی گرم بر کیلوگرم، احتمالاً به سبب دارا بودن قابلیت مهار رادیکال های آزاد و فرآیند های اکسیداتیو، تغییرات سوء شیمی درمانی را بر پارامترهای مختلف باروری و تغییرات بیان ژنی کاهش داده و نقش حفاظتی خوبی بر آن ها دارد. دوز 150 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره، فاقد تأثیر معنی دار بوده و دوز 300 میلی گرم بر کیلوگرم آن، تشدید کننده اثرات توکسیک داروی سیکلوفسفامید بر روی پارامترهای باروری و بیان ژنی است. واژگان کلیدی: بومادران، پارامترهای باروری، بیان ژن، سیکلوفسفامید، موش سوری.