بررسی فرسایش و رسوب در حوزه آبریز رودخانه دویرج با استفاده از روش¬های تجربی و اندازه¬گیری¬های مستقیم

مسئله فرسايش و رسوب در مناطق خشك و نيمه خشك به عنوان سد بزرگي در راه پيشرفت اقتصادي جوامع انساني است، لذا سبب نگراني¬هایی در جامعه می¬شود. با توجه به اينکه بخش عمده‌اي از کشور ما در منطقه خشک و نيمه خشک واقع شده است ميزان فرسايش و توليد رسوب نیز بالاست، از اينرو بررسي فرآيند فرسايش خاک و توليد رسوب و ارزيابي عوامل حاکم بر آن از ضروريات مديريت صحيح منابع موجود در يک حوزه آبخيز مي¬باشد. تحقيق حاضر با هدف ارزیابی کارايي مدل MUSLE در برآورد رسوب در مقیاس رگبار و نيز مدل¬سازي آن با استفاده از خصوصيات رگبار و رواناب مربوطه در چهار زیرحوزه از زیر حوزه¬¬های آبخيز دویرج استان ایلام و در نهايت ارائه مدلي بهينه براي برآورد رسوب رگبار در اين حوزه انجام شده است. برای انجام تحقیق حاضر از 2 رگبار به تاریخ¬های 2/10/1391 و 10/11/1391 استفاده شده است. به دلیل فقدان ایستگاه هیدرومتری در خروجی زیر حوزه ها، ابتدا در خروجی زیر حوزه¬ها اقدام به نصب اشل شد. در شروع بارندگی، طول بارندگی و ایجاد رواناب به طور مرتب اشل تمام ایستگاه¬ها قرائت گردید و همزمان با آن با استفاده از دستگاه نمونه¬برداری بار معلق، از رواناب ایجاد شده نمونه گرفته شد. با انجام تجزيه نمونه¬ها در آزمايشگاه ميزان رسوب هر رگبار به¬دست آمده بررسي گرديد. در مرحله بعد اقدام به برآورد میزان دبی جریان سیلاب¬های رخ داده با استفاده از رابطه مانینگ شد. همچنین هیدروگراف سیلاب و رسوب هر رگبار پس از انجام محاسبات لازم براي 99 نمونه بار معلق برای هر زیر حوزه تعیین گردید. بعد از نمونه¬برداری از 2 رگبار رخ داده و تهيه فاكتورهاي مورد نياز، مدل اصلی براي تخمين رسوب رگبار مورد آزمايش قرار گرفت. سپس مدل براي تخمين فرسايش و رسوب رگبار با مقادير اندازه¬گيري شده واسنجي و اعتبار¬سنجی شد. برای تصحیح مدل از روش ضریب تصحیح میانگین که در آن توان فاکتور رواناب مدل MUSLE تصحیح شده، استفاده گردید. نتایج نشان می¬دهد که در مرحله واسنجی مدل MUSLE، مقدار رسوب مشاهده¬ای و برآوردی هر چهار زیر حوزه دارای اختلاف کم و قابل قبولی می¬باشند. اما در مرحله اعتبار¬سنجی، مقدار رسوب مشاهده¬ای و برآوردی زیر حوزه های 1، 2 و3 دارای اختلاف بیشتری بوده ولی در زیر حوزه شماره 4 این اختلاف بسیار کمتر می¬باشد. دلیل ناکارآمدی مدل در مرحله اعتبار¬سنجی را می¬توان به مساحت زیاد زیر حوزه 1، 2 و3 نسبت داد. به منظور ارائه مدل بهینه برای محاسبه رسوب در چهار زیر حوزه از رابطه رگرسیونی استفاده گردید که مقدار همبستگی (R2) برای چهار زیر حوزه 90/0 بدست آمده است. همچنین در مدل تغییر شکل یافته MUSLE برای چهار زیر حوزه¬ی توان فاکتور رواناب از 56/0 به 34/0 تغییر نمود. با توجه به دقت قابل قبول (90/0R2=) بدست آمده برای زیر حوزه¬های مورد مطالعه می¬توان نتیجه گرفت که چنانچه زیرحوزه¬های دیگر حوزه آبخیز دویرج دارای شرایط مشابه¬ی از نظر زمین شناسی، خصوصیات پوشش گیاهی، فیزیوگرافی و... باشند می¬توان از مدل تغییر شکل یافته MUSLE استفاده کرد.