حافظ شيرازي به روايت حافظ شيرازي

به‌دلايل متعددي ازجمله پايگاه رفيع حافظ‌ در شعر فارسي، ارادت فارسي‌زبانان نسبت به او، ابعاد پيچيده‌‌ و پررمز اشعارش و امكان خوانش‌هاي گوناگون از آن، ديدگاه‌هاي مختلف و اغلب متضاد، در باره‌ي شخصيّت حافظ ارائه‌ شده است. امّا حافظ در باره‌ي خود چه‌نظري دارد؟ اين پايان‌نامه‌ تلاش كرده است‌ به اين پرسش‌ پاسخ دهد. در ابتداي اين پژوهش، ديدگاه‌هاي مختلف در باره‌ي حافظ به‌صورت خلاصه‌ نقل شده است؛ امّا ويژگي‌هاي شخصيّت حافظ به‌روايت خود حافظ، بحث‌ اصلي اين پايان‌نامه‌ را تشكيل مي‌دهد كه در آن تمام گفته‌هاي حافظ در باره‌ي خود، ابتدا توصيف شده و سپس مورد تحليل قرار گرفته‌ است. توصيف شخصيّت حافظ از نگاه خود حافظ به پنج قسمت تقسيم‌بندي شده است‌كه عبارتند از: احوال فردي و ويژگي‌هاي روحي و اخلاقي حافظ؛ شخصيّت عارفانه‌ي حافظ؛ شخصيّت‌ عاشقانه‌ي حافظ؛ شخصيّت اجتماعي حافظ و شخصيّت هنري حافظ. چون شخصيت‌ حافظ ابعاد متعددي دارد، ما براي ارائه‌ي تحليلي كامل و همه‌جانبه‌، از نظريه‌هاي مختلف در حوزه‌هاي روان‌شناسي و جامعه‌شناسي ادبيّات كمك گرفته‌ايم. اين نظريه‌ها عبارتند از: نظريه‌هاي «نهاد، من و فرامن» و «غريزه‌ي مرگ و غريزه‌ي زندگي» از زيگموند‌فرويد، نظريه‌ي كهن‌الگوها و فرآيند تفرّد از يونگ، نظريه‌ي «الگوهاي خودشكوفايي» از آبراهام‌مزلو و نظريه‌ي «تأثير نژاد، محيط و زمان» براثر ادبي و مؤلف از ايپوليت‌تن. به‌كمك اين نظريه‌ها، تلاش كرده‌ايم تا از معناي ظاهري سخن حافظ فراتر رفته و به‌ درك عميق‌تري از شخصيّت او دست يابيم. حاصل ادراك و تحليل ما از شخصيّت حافظ در فصل چهارم و جمع‌بندي و خلاصه‌ي آن در قسمت نتيجه‌گيري ارائه شده است که براساس آن، حافظ شخصیتی متعادل و خودشکوفا دارد و تحت تأثیر کهن الگوها قرارگرفته و به تفرّد دست یافته است. براساس دیدگاه ایپولیت تن به خاطر تأثیر عامل «نژاد»، بعضی از مولفه های هویت فرهنگی ایرانیان مانند خدا باوری، دین مداری، تقدیرگرایی و شادی در دیوان حافظ به خوبی جلوه گرشده اند اما ویژگی هایی مانند نام جویی و خردگرایی به دلیل دو عامل«محیط و زمان» به ضد ارزش دگرگون شدند.