تبیین شایستگی های معلمان براساس اسناد تحولی نظام تعلیم و تربیت و تدوین برنامه درسی آن در دانشگاه فرهنگیان

چکیده امروزه در نظامهای آموزش و پرورش جهانی از معلم به معنی خاص که واجد ویژگی ها و صلاحیت های مشخصی است، به عنوان فردی که حرفه او معلمی است، نام می برند. معلم شایسته، معلمی است که راه و رسم چگونه آموختن، چگونه اندیشیدن و چگونه زیستن را به فراگیرانش می آموزد و به خودسازی و دانش افزایی خود نیز توجه دارد. این چنین معلمی باید علاقه به معلمی داشته باشد، خوب انتخاب و تربیت گردد و برای ایفای نقش های وی شرایط لازم فراهم شود. از طرفی، تغییرات عمیق در ساختار برنامه درسی و جمعیت های دانش آموزی هم، در هویت حرفه ای معلمان، تغییراتی به وجود آورده است. همچنین، تغییر مدارس در گرو تغییر روش های تربیت معلم؛ و تغییر شیوه های تربیت معلم در گرو وجود برنامه درسی برای تربیت معلم است. بدین منظور، پژوهش حاضر قصد داشت ضمن بررسی برنامه درسی تربیت معلم کشور، به تبیین شایستگی های معلم طراز جمهوری اسلامی ایران در اسناد بالادستی نظام تعلیم و تربیت بپردازد و مدل مفهومی برنامه درسی تربیت معلم شایسته را ارائه دهد. روش پژوهش، کاربردی از نوع کیفی بود. جامعه آماری آن در بخش اول مطالعه؛ سه سند بالادستی نظام تعلیم و تربیت کشور شامل: سند مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش؛ و سند برنامه درسی ملی، بالغ بر 544 صفحه بود. این اسناد با دو شیوه کدگذاری: استفاده از روش استقرایی در ایجاد مقوله ها؛ و استفاده از نظریه داده بنیاد در بخش های مختلف به تناسب، مورد تحلیل قرار گرفتند. جامعه آماری پژوهش در بخش دوم مطالعه شامل؛ اعضای هیأت علمی و صاحب نظران حوزه برنامه درسی تربیت معلم و مشارکت کنندگان در تدوین اسناد بالادستی نظام تعلیم و تربیت بودند. این افراد که اغلب از سطوح ستادی وزارت آموزش و پرورش؛ و یا اعضای هیأت علمی دانشگاه های تربیت مدرس، تهران، فرهنگیان تهران و اصفهان بودند، براساس نمونه گیری هدفمند از نوع موارد مطلوب شناسایی شدند و با توجه به معیار اشباع داده ها و تکرار اطلاعات با 15 نفر مصاحبه به عمل آمد. دیدگاه های این افراد با ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته ضبط وپیاده سازی گردید، سپس در نرم افزار مکس کیودی آ نسخه 2007 وارد، کدگذاری، طبقه بندی، توصیف و مطابق روش «تحلیل محتوا» تجزیه و تحلیل شد. برای تعیین روایی مصاحبه ها از روش های، پرسش از همکاران، کاوش به وسیله افراد مورد مطالعه؛ و ناظر خارجی استفاده شد. در بخش تحلیل محتوا، متن اسناد تحولی از بعد شایستگی های معلمان مورد بررسی قرار گرفت و مفاهیم در قالب مقوله های کلی: شرایط علی، شرایط زمینه ای و واسطه ای، پیامدها و راهبردها طبقه بندی شده و به صورت مدل مفهومی به هم مرتبط گردیدند. در تجزیه و تحلیل مصاحبه ها نیز، اطلاعات جامعی پیرامون شایستگی های معلمان، و عناصر برنامه درسی تربیت معلم؛ و فرصت ها و محدویت های موجود در مسیر تربیت معلم شایسته حاصل شد. ارتباط بین این مطالب با یافته های تحقیقات و مطالعات تطبیقی، به الگوی عملیاتی تربیت معلم شایسته در برنامه درسی منجر شد. بنابراین تحقق اهداف و وظایف مندرج در اساسنامه دانشگاه فرهنگیان در صورت تدوین و اجرای برنامه درسی تربیت معلم شایسته میسر خواهد شد. نتایج این تحقیق، از یک سو می تواند کاربردهای زیادی در آموزش معلمان به ویژه در برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان داشته باشد. از سوی دیگر، به گسترش ادبیات نظری در زمینه برنامه درسی تربیت معلم در آموزش معلمان کمک می کند و همچنین الگویی راهنما برای برنامه ریزان درسی در تربیت معلم و مدیران و مدرسان فراهم خواهد ساخت. واژه های کلیدی: شایستگی های معلمان، دانشگاه فرهنگیان، معلم طراز جمهوری اسلامی، اسناد تحولی نظام تعلیم و تربیت، معلم شایسته، تربیت معلم