تحلیل فرایند اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار و تأثیر آن بر توسعه روستایی شهرستان میاندوآب

نقش حیاتی کشاورزی در اقتصاد ملی ایران برکسی پوشیده نیست. بطوریکه حدود 27 درصد تولید ناخالص ملی، 23 درصد اشتغال و تأمین بیش از 80 درصد غذای کشور را به عهده دارد. در این راستا محدودیت منابع آبی همواره یکی از مهمترین موانع توسعه بخش کشاورزی، به عنوان بستر اصلی نیل به خودکفایی مواد غذایی بوده است ( بریم نژاد و پیکانی، 1388؛ 70). این خودکفایی با برنامه ریزی و مدیریت منابع آب و خاک مستقیماً در ارتباط می باشد و شرایط اقلیمی کشورمان و پراکنش زمانی و مکانی بارندگی نیز استفاده صحیح و منطقی از منابع آب را ضرورتي اجتناب ناپذير ساخته و همگام با پیشرفتهای فناوری در قرون اخیر، تحول و نوسازی را اصلی ترین ضرورت توسعه کشاورزی مطرح می نماید. تحولی فرابخشی که در بازار، تکنولوژی، دسترسی به مواد و ماشین آلات بوجود آمده و به تمام معنی نوسازی صورت گیرد. اما همگام با آن بايد تحولی درون بخشی نیز صورت پذیرد. مقولات درون بخشی موثر بر توسعه کشاورزی، آب و خاک می باشد که رشد و توسعه کشاورزی را در درجه اول مستلزم استفاده بهینه از منابع آب کشور می نماید. به عبارت دیگر مهار هر چه بیشتر آبهای سطحی، بهره برداری اصولی و مطلوب از آبهای زیرزمینی و حد اعلای جلوگیری از تلفات آب به صورت تبخیر و نفوذ، کلید اصلی توسعه کشاورزی ایران است. و افزایش تولید و راندمان آبیاری نیازمند ساختن زیربنا برای تجهیز مزارع شامل ساختمانها و شبکه های آبیاری و زهکشی، قطعه بندی اراضی، راههای دسترسی به مزارع و باغات، بزرگ کردن واحدهای تولید، تمرکز قطعات اراضی کشاورزی، استفاده از روشهای پیشرفته تولید و کاربرد بهینه ماشین های کشاورزی است. بنابراین استقرار نظام بهره برداری کارآمد و استفاده بهینه از منابع آب و خاک از اهمیت بسیاری در رشد و توسعه کشاورزی برخودار است ( گتمیری، 1383: 27). 4/92 درصد از کل 3/86 میلیارد متر مکعب مصرف سالانه آب کشور در بخش کشاورزی استفاده می شود که پژوهشگران معتقدند 10 تا 50 درصد آب مصرفی در کشاورزی(همانجا : 71) را بدون اینکه به هدف اصلی لطمه ای وارد شود را می توان تعدیل کرد. در این راستا افزایش راندمان آبیاری توسط سیستم های آبیاری تحت فشار (بارانی و قطره ای) از اهمیت شایانی برخوردار است. در برنامه های اول و دوم توسعه کشور توجه زیادی نسبت به افزایش بهره وری آب و بهبود راندمان آبیاری در بخش کشاورزی شده است. بدین منظور، دولت سرمایه گذاریهای زیادی جهت توسعه سیستمهای آبیاری تحت فشار انجام داد و یا در دست انجام دارد. شناسایی عوامل موثر بر توسعه و عوامل بازدارنده می تواند در رفع موانع و تنگناهای موجود موثر باشد و راهنمای مناسبی برای سیاستگذاران و برنامه ریزان بخش کشاورزی بوده و آنها را در اتخاذ راهبردهای عملی یاری کند (ترکمانی، 1377: 8). در برنامه های سوم و چهارم توسعه نیز توسعه سیستمهای آبیاری تحت فشار برای افزایش راندمان آبیاری و افزایش تولید مورد توجه بود و استان آذربايجان غربي نیز از مناطق مورد هدف این برنامه ها می باشد. تحقیق حاضر به بررسی فرایند توسعه سیستمهای آبیاری تحت فشار می پردازد که مطالعه موردی آن روی بهره برداران این سیستم ها در شهرستان مياندوآب می باشد به این ترتیب که: فصل اول به عنوان کلیات تحقیق ضمن تبیین مسأله، اهمیت و ضرورت آنرا ذکر نموده، فرضیات تحقیق و روش شناسي تحقيق را ارائه مي دهد. فصل دوم مرکب از دو بخش است. بخش اول مبانی نظری و چهارچوب مفهومی توسعه روستایی و کشاورزی را مباحثه می کند و بخش دوم نیز به مفهوم آبیاری و انواع سیستمهای آبیاری تحت فشار پرداخته است. فصل سوم به معرفی منطقه مورد مطالعه ( شهرستان مياندوآب) پرداخته و ویژگیهای جغرافیایی و اجتماعی و اقتصادی را آن بررسی می نماید. فصل چهارم در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول یافته های تحقیق را با آمار توصیفی متغیرهای متعارف هر فرضیه تبیین می نماید. بخش دوم نیز آمار استننباطی و آزمون فرضیات تحقیق را شامل می شود و در فصل پنجم ضمن نتیجه گیری از یافته های تحقیق به بیان پیشنهادات می پردازیم.