مدیریت پایدار منابع آبی به منظور حداکثر سازی آب قابل اسحصال با استفاده از مفهوم ردپای آب

در سالهای اخیر با ظهور شاخص ردپای آب که نمایشی از مجموع مصارف مستقیم و غیرمستقیم در بخشهای مختلف جامعه است، دریچهای برای انجام تحقیقات در راستای مدیریت نوین منابع آب با رویکرد یکپارچه بازشده است. بااینحال شاخص مذکور نمیتواند اطلاعاتی در مورد مدیریت آبیاری، کمبود آبیاری، بیشآبیاری و یا آب موردنیاز محصول در حین فرآیند رشد را در اختیار بگذارد. بنابراین بهمنظور ارزیابی هرچه بهتر آب مصرفی در بخش کشاورزی، لازم است که شاخص ردپای آب با شاخصهای کاراتر در مدیریت آبیاری ترکیبشده و مورداستفاده قرار گیرد. در این تحقیق ، از شاخصهای تأمین نسبی آب آبیاری (RIS) و ردپای آب (WF) بهمنظور ارزیابی وضعیت محصولات تولیدی ازنظر آبیاری و آب مصرفی به ازای محصول تولیدی و همچنین ارائه الگوی کشت بهینه بهمنظور حداکثر سازی آب قابل استحصال برای عمده محصولات کشتشده در تمام استانهای ایران استفاده گردید. ردپای آب محصولات در سه جزء آب آبی (WF blue) ، آب سبز (WF green) و آب خاکستری (WF grey) برآورد شده سپس بهمنظور اعمال تأثیر راندمان آبیاری در محاسبه میزان آب مصرفی محصولات، ردپای آب آبی واقعی (WFA blue) نیز محاسبه گردید. جهت محاسبه ردپای آب ابتدا دقت مدلهای تجربی برآورد تبخیر-تعرق در تمامی ایستگاهها موردسنجش قرار گرفت و بعد از انتخاب بهترین مدل به محاسبه روند تغییرات بلندمدت ) 04 ساله( ردپای آب محصولات پرداخته و تأثیر عوامل مختلف در میزان و نحوه تغییرات آن بررسی گردید. سپس اجزاء ردپای آب سبز، آبی و خاکستری برای تکتک محصولات و در تمامی ایستگاههای موردمطالعه، محاسبهشده و با محاسبه شاخص RIS به بررسی وضعیت عملکرد محصولات به ازای آب مصرفی و وضعیت موجود کشاورزی در مناطق موردمطالعه پرداخته شد. درنهایت نتایج بهدستآمده مربوط به هر محصول با استفاده از نرمافزار سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) جهت شناسایی مناطق مساعد ازنظر کشت مورد پهنهبندی قرار گرفت. نتایج بهدستآمده نشان داد که متوسط سهم 31/ 7 % و 0 /6 ، % آب مصرفی محصولات غالب تولیدشده در سه جزء آب آبی، سبز و خاکستری به ترتیب 87 % است. مقادیر شاخص تأمین نسبی آب آبیاری (RIS) نیز جز در مواردی محدود در اکثر کشتها بیشآبیاری را نشان داد درنهایت با استفاده از روش بهینهسازی چند معیاره تاپسیس، به رتبهبندی محصولات در هر یک از ایستگاهها ازنظر مطلوبیت پرداخته شد، که درمجموع مشخص شد کشت محصولاتی نظیر توتون، پنبه، لوبیا، برنج، چغندرقند و یونجه برای مناطق کم آب کشور توصیه نمیشود و کشت این محصولات فقط در شرایط خاص و در مناطقی با شرایط جغرافیایی ویژه که امکان بارش باران بیشتر باشد پیشنهاد میگردد. همچنین نتایج نشان داد با جابهجایی طول دوره رشد گیاه )تاریخ کشت یا برداشت( میتوان میزان آب مصرفی و ردپای آب آبی و سبز محصولات را کاهش داد.