ساختار دانش در حوزه مطالعات سنجشی: مطالعه هم‌استنادی، هم‌نویسندگی، و هم‌واژگانی تولیدات علمی بر اساس رویکردهای تحلیل شبکه و دیداری‌سازي علم

در میان مباحث رایج در علوم اطلاعات و دانش‌شناسی، مطالعات سنجش علم از جذّابیت خاصّی برخوردار است. هدف از انجام این پژوهش شناسایی ساختار دانش در حوزه مطالعات سنجش علم بر اساس تحلیل‌های هم‌استنادی مؤلفان، هم‌واژگانی، هم‌نویسندگی، و مدل نفوذ علمی با استفاده از رویکردهای تحلیل شبکه و دیداری‌سازی علم می¬باشد. این پژوهش با استفاده از روش کتاب‌سنجی و همچنین تحلیل شبکه¬های اجتماعی انجام شده است. جامعۀ پژوهش حاضر را آن دسته از مقاله¬های مربوط به حوزۀ مطالعات سنجش علم تشکیل می¬دهد که در بازۀ زمانی 1978 تا 2014 در وبگاه علوم نمایه شده¬اند. یافته¬های مربوط به تحلیل هم‌استنادیِ مؤلفان حوزۀ مطالعات سنجش علم منجر به شناسایی هشت خوشۀ موضوعی با موضوع «مبانی نظری و مطالعات استنادی»، «جامعه‌شناسی علم»، «نگاشت و دیداری‌سازی علم»، «تحلیل شبکه»، «قواعد کلاسیک کتاب‌سنجی»، «وب‌سنجی»، «فن‌سنجی»، و «متفرقه» گردید. در این بین، خوشۀ «مبانی نظری و مطالعات استنادی» به عنوان بزرگ‌ترین خوشه حاوی 59 پژوهشگر و خوشه «وب‌سنجی» به عنوان کوچک‌ترین خوشه مشتمل بر 8 پژوهشگر بود. به‌کارگیری فن خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی در تحلیل هم‌واژگانی منجر به شکل‌گیری یازده خوشه در حوزۀ مطالعات سنجش علم شد که بسیاری از آن¬ها با خوشه¬های حاصل از تحلیل هم‌استنادی مؤلفان هم‌پوشانی داشتند. در بخش دیگری از تحلیل هم‌واژگانی، یافته¬های مربوط به نمودار راهبردی آشکار ساخت که خوشه-های «پایگاه¬ها و شاخص¬های علم‌سنجی»، «مبانی نظری و مطالعات تحلیل استنادی»، «فن‌سنجی»، و «همکاری علمی در دانشگاه¬ها» به خوبی توسعه یافته¬اند، و در مرکز این حوزه قرار دارند. سایر خوشه¬ها نیز در شبکۀ کلّیِ مطالعات سنجش علم در حاشیه می¬باشند، توسعۀ اندکی داشته¬اند، و پژوهش¬های آن¬ها همچنان نابالغ است. در رابطه با تحلیل هم‌نویسندگی، یافته¬های اولیه حاکی از آن بود که رویکرد تک‌نویسندگی با 46/34 درصد، رایج¬ترین رویکرد در بین مطالعات سنجش علم در بازۀ زمانی مورد بررسی بوده است و پژوهشگرانی نظیر «لیدسدورف»، «گلنزل»، و «روسو» در شکل‌گیری ساختار اجتماعی دانش در حوزۀ مطالعات سنجش علم نقش محوری ایفا کرده¬اند. همچنین نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار اسمارت پی.ال.اس، مدل نفوذ علمی را تأیید می‌کند و حاکی از وجود رابطۀ معنی‌دار بین متغیرهای موجود در مدل است. به‌طوری که یافته‌ها نشان داد نفوذ اجتماعی تأثیر معني¬دار و مثبتی، به ترتیب بر نفوذ اندیشه‌ای (169/2T=) و نفوذ انتشاراتی (980/14T=) دارد. همچنین نفوذ انتشاراتی بر نفوذ اندیشه‌ای تأثیر مثبت و معني¬داری دارد (791/19T=). کلماتِ کلیدی: ساختار دانش، علم‌سنجی، تحلیل هم‌استنادی مؤلفان، تحلیل هم‌واژگانی، هم‌نویسندگی، مدل نفوذ علمی.