معناشناسی معروف در قرآن کریم با تاکید بر روابط هم نشینی و جانشینی

مفهوم «معروف» در نظام معنایی قرآن کریم نماینده‌ی تمامی خیری است که خداوند متعال از بشر مطالبه نموده و بیان‌گر ارتباط صحیح بین افراد بشر می‌باشد. این پژوهش در راستای کشف لایه‌های معنایی «معروف» در قرآن و با هدف تبیین انسجام و پیوستگی معارف قرآنی تدوین شده است و با استفاده از روش نوین معناشناسی به تبیین مفهوم «معروف» و کشف حوزه‌های معنایی مرتبط با آن پرداخته است. با بررسی 39 آیه‌ای که واژه‌ی «معروف» در آن به کار رفته است، با رویکرد هم‌زمانی و استخراج مفاهیم هم‌نشین و جانشین این واژه و تحلیل کاربردها، این نتیجه حاصل شد که واژه‌ی «منکر» اصلی‌ترین واژه‌ای است که در تقابل معنایی با واژه‌ی «معروف» قرار گرفته است. بررسی روابط هم‌نشینی نشان می‌دهد که واژه‌ی «معروف» در نظام معنایی قرآن دو گونه‌ی معنایی غالب دارد و در برگیرنده‌ی تمامی اوامر الهی است و خداوند متعال با هدف گسترش معروف در جامعه‌ی بشری، تکلیف امر به معروف را بر عهده‌ی مومنان قرار داده است. مفاهیمی مانند «صلاه»، «زکاه»، «احسان»، «تقوا»، «قسط»، «عدل» و «برّ» از مصادیق «معروف» می‌باشند و ما را به درک صحیحی از این واژه می‌رسانند. «معروف» علاوه بر تنظیم رابطه‌ی بشر با خداوند، در بهبود روابط افراد جامعه نیز نقش دارد؛ به گونه‌ای که «صلاه» در مفهوم مطلق عبادت، بزرگ‌ترین مصداق «معروف» در ارتباط با خداوند و دیگر مصادیق «معروف»، نشان‌گر نحوه‌ی ارتباط صحیح بین افراد جامعه می‌باشد. روابط بین اعضای خانواده نیز به عنوان جزئی از افراد جامعه‌ی بشری، باید حول محور معاشرت و مصاحبت به «معروف» باشد.