ترسیم و تحلیل شبکه­های مشارکت بین­المللی پژوهشگران ایرانی طی سال های 1900-2013

پایان نامه خانم الهام اعرابی پژوهش حاضر با هدف ترسیم، تحلیل و مطالعه تحول شبکه¬های مشارکت بین¬المللی پژوهشگران ایرانی در پایگاه‌های موسسه تامسون رویترز (سه پایگاه اصلی تشکیل دهنده وب علوم شامل پایگاه استنادی علوم، پایگاه استنادی علوم اجتماعی و پایگاه استنادی هنر و علوم انسانی) در یک بازه زمانی بلند مدت 113 ساله (1900-2013) انجام شده است. این پژوهش از نوع پیمایشی و دارای رویکرد علم‌سنجی بود که با استفاده از روش¬های تحلیل شبکه¬های اجتماعی انجام شده است. در این پژوهش از شاخص‌های مختلف خرد و کلان تحلیل شبکه‌های اجتماعی بهره گرفته شده است. جامعه پژوهش حاضر از تعداد 36879 مقاله تشکیل شده که طی سال¬های 1900 تا انتهای 2013 از طریق مشارکت بین¬المللی پژوهشگران ایرانی تالیف و در پایگاه وب علوم نمایه شده است. مقالات مذکور دارای حداقل یک نویسنده دارای وابستگی سازمانی به موسسات ایرانی و حداقل یک نویسنده دارای وابستگی سازمانی به موسسات خارجی بوده¬اند. در این پژوهش کل جامعه آماری مورد بررسی قرار گرفت و نمونه¬گیری انجام نشد. بررسی نرخ¬ رشد تولیدات علمی مشارکتی ایران در بازه زمانی مورد بررسی در این پژوهش بیانگر روند رو به رشد این تولیدات است. یافته¬های پژوهش نشان داد که پژوهشگران ایرانی با پژوهشگرانی از 182 کشور جهان همکاری علمی داشته¬اند که در این میان شش کشور آمریکا، انگلستان، کانادا، آلمان، فرانسه و استرالیا از نظر تعداد مقالات و میزان همکاری به عنوان فعال¬ترین کشورهای همکار ایران بوده¬اند. حوزه¬های موضوعی مهندسی برق الکترونیک و علوم مواد چند رشته نیز بیش¬ترین میزان تولیدات مشارکتی بین¬المللی ایران را دارا بوده¬اند. همچنین موسسات علمی و پژوهشی برتر در انتشارات تولیدات علمی حاصل از مشارکت بین¬المللی مورد بررسی قرار گرفتند که دانشگاه¬های تهران، علوم پزشکی تهران، آزاد اسلامی، صنعتی شریف و صنعتی اصفهان دارای بیشترین تولیدات علمی مشارکتی در سطح بین¬المللی بوده¬اند. در بررسی دانشگاه¬های خارجی دارای مشارکت با موسسات ایرانی نیز دیده می¬شود که دانشگاه کالیفرنیا، دانشگاه پوترا مالزی، دانشگاه لندن، دانشگاه ویسکانسین و کالج سلطنتی لندن از بیشترین سهم برخوردار بوده¬اند. بررسی چگالی شبکه همکاری بین¬المللی ایران نیز بیانگر این است که در طول زمان و با افزایش اندازه شبکه، از نسبت تعداد پیوندهای موجود به تعداد پیوندهای ممکن کاسته شده و چگالی شبکه از شاخص 297/0 در بازه زمانی اول به 036/0 در بازه زمانی آخر کاهش یافته است. به طور کلی می¬توان بیان نمود که شبکه همکاری¬های بین¬المللی پژوهشگران کشور از انسجام نسبتا پایین و ساختاری سست برخوردار بوده است. اندازه مولفه اصلی در تمامی شبکه¬ها برابر با اندازه کل شبکه بوده و تمامی گره¬های موجود در شبکه را شامل می¬شود که نشان¬دهنده پیوستگی بالای شبکه و امکان انتقال سریع محتوا در این شبکه است. از سوی میانگین فاصله در شبکه مشارکت بین¬المللی پژوهشگران ایرانی معادل 1/1 است. همچنین کوتاه¬ترین فاصله میان دورترین گره¬های موجود در شبکه یا شاخص قطر شبکه در تمامی بازه های زمانی مورد بررسی معادل 2 است. بررسی شاخص تمرکز بیان¬گر این است که در طول زمان و با افزایش تعداد گره¬های موجود در شبکه و کاهش چگالی، از شاخص تمرکز شبکه کاسته شده و ساختار شبکه گسسته¬تر شده است. بررسی شاخص¬های مرکزیت (درجه، بینیت، نزدیکی، بردار ویژه و تعداد گره¬های همسایه) نیز نشان می¬دهد که کشورهای ایالات متحده آمریکا، انگلستان، فرانسه، کانادا، آلمان و استرالیا از مهم¬ترین و مرکزی¬ترین جایگاه در شبکه مشارکت بین¬المللی ایران برخوردار بوده¬اند.