مطالعات آسیب شناسی، در راستای تدوین مبانی نظری حفاظت و مرمت قالی های موزه ای ایران

قالي ايران از جمله گرانبهاترين و كاربردي ترين، هنرهاي بشري است كه از ديرباز معرف فرهنگ و توانايي ايرانيان بوده است. طي اعصار، اين دستبافته ي فاخر، چه بعنوان زیرانداز و وسیله ی کاربردی و چه در هیات اثری موزه ای، در معرض آسيب ها و مخاطراتي قرار داشته كه در مواردی، منجر به نابودي نمونه هايي از آن شده است. در اين مسير، افرادي گاه براي امرار معاش و گاهي از سر هنردوستي، دست به مرمت و بازسازي قالي هاي آسيب ديده زده اند. با اين حال هميشه اين مرمت ها صحيح و علمي نبوده و عدم شناخت صحیح آسیب، عوامل آسيب رسان و دلايل ايجاد آن، عدم مهارت لازم در مرمت قالی، عدم آگاهی از شیوه ی صحیح نگهداری و در معرض دید قرار دادن قالی ها، بعضا منجر به تسریع نابودی قالی گردیده است. در رساله حاضر، با هدف انجام مطالعات آسیب شناسی به منظور ارایه راهکاری جامع و مدون از شیوه های قابل قبول مرمت و نمایش قالی ها، با رویکرد قالی های موزه ای، در حوزه مطالعات کتابخانه ای، ضمن بررسی مکتوبات موجود و در بخش مطالعات میدانی با تجزیه و تحلیل شیوه های رایج حفاظت و مرمت، اعم از روش های بازاری و موزه ای، مطالعات جامعی انجام گرفت، به همین منظور در ابتدا به بررسی ساختار قالی ایران، عوامل آسیب رسان، سطوح آسیب پذیر و ترتیب آسیب پذیری اجزا پرداخته شد، با توجه به نارسا بودن تقسیم بندی های موجود، سطح بندی جدیدی، مرتبط با موارد ذکر شده، شامل پرزی- گره ای- پودی- تاری ارایه شد. با بررسی های انجام شده مشخص شد، گروه بندی مدونی از انواع آسیب ها در بحث آسیب شناسی قالی ایران وجود ندارد. لذا، در گروه بندی نوینی آسیب ها، به درون ساختاری و برون ساختاری تقسیم گردید. در ادامه ی مطالعات میدانی، مجموعه ی آسیب های 44گانه قالی ایران را در این دو گروه، سامان دهی و شیوه های متداول آسیب زدایی هر آسیب، به تفکیک شهرهای دارای سبک مرمت در قالبی تطبیقی ارایه گردید. بررسی ها در زمینه ی چگونگی روش های نمایش قالی ها، در موزه های فرش ایران و دیگر کشورها نشان داد، در بسیاری از موارد، شیوه های موجود نه تنها قابل قبول نیست که، در برهه هایی منجر به آسیب دیدگی و تسریع نابودی قالی ها می شود، لذا با ارایه تصاویری از قالی ها در موزه های مختلف، به ذکر این موارد پرداخته شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد، با آگاهی و شناخت سطوح آسیب پذیر، دلایل ایجاد و شیوه های صحیح مقابله با آسیب ها، و مداخلات مرمتی صحیح، می توان قالی ها را از خطر نابودی تا حد زیادی در امان نگه داشت. از سویی با توجه به مشکلات موجود در روش نمایش قالی های موزه ای در موزه های فرش، نمایشگر هوشمندی با کارایی هایی شامل، نمایش قالی در محفظه ای با نور و هوای فیلتر شده، بدون دسترسی بیننده به سطح قالی، قابل چرخش بودن قالی بصورت طولی و قابلیت استراحت گره ها و الیاف در خارج از زمان نمایش، طراحی شد که می تواند علاوه بر حفاظت از قالی های موزه ای که میراث بجا مانده پیشینیان است، در احیا هنر و تمدن ایرانی موثر باشد.