طراحی الگوی هستان‌شناسی فراداده‌ای فهرست کتابخانه ملی ایران مبتنی بر روش داده‌های پیوندی

هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی هستان‌شناسی فراداده‌ای فهرست کتابخانه ملی ایران مبتنی بر روش داده‌های پیوندی است که با روش تحلیل محتوا انجام شد. جامعه پژوهش را پیشینه‌های فراداده‌ای مربوط به موجودیت‌های کتابی فهرست کتابخانه ملی ایران برای چهار خانواده کتابشناختی شامل قرآن، نهج‌البلاغه، شاهنامه و مثنوی (در مجموع 28213 پیشینه) تشکیل می‌دهند که از سیستم جامع کتابخانه ملی ایران (رسا) شناسایی و استخراج شدند. روش گردآوری داده‌ها در این پژوهش، شامل مشاهده ساختارمند و روش اسنادی است. ابزار گردآوری داده‌ها، دو سیاهه وارسی، و ابزار نمایش داده‌های تحلیل شده، شامل دو ماتریس و 11 جدول است. به منظور نیل به هدف اصلی پژوهش، ابتدا روابط کتابشناختی میان پیشینه‌های فراداده‌ای مورد مطالعه بر اساس الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (اف‌آر‌بی‌آر)، و سپس، نشانگرهای روابط بر اساس استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آردی‌اِی)، در پیشینه‌های فراداده‌ای یاد شده شناسایی گردید. نتایج پژوهش نشان داد که همه انواع روابط ارائه شده در الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (اف‌آر‌بی‌آر)، به استثنای رابطه «تنظیم موسیقی» از گروه «روابط بین بیان‌های مختلف یک اثر»، در پیشینه‌های مورد مطالعه از فهرست کتابخانه ملی ایران مشاهده شدند. از آنجا که نوع رابطه «تنظیم موسیقی» تنها رابطه در سیاهه وارسی است که فقط به اشیای محتوایی موسیقایی اختصاص دارد، بنابراین می‌توان این گونه استنباط نمود که فهرست کتابخانه ملی ایران در محدوده پیشینه‌های فراداده‌ای مربوط به موجودیت‌های کتابی، پوشش کاملی از انواع روابط کتابشناختی الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (اف‌آر‌بی‌آر) را دارا است. همچنین نتایج پژوهش بیانگر آن است که از میان 544 نشانگر در پیوست‌های آی، جِی، و اِم از استاندارد آردی‌ای (شامل 150 نشانگر پیوست آی، 346 نشانگر پیوست جِی و 48 نشانگر پیوست اِم)، به طور کلی، 62 نشانگر از مجموعه نشانگرهای پیوست آی، 175 نشانگر از مجموعه نشانگرهای پیوست جِی، و 48 نشانگر ارائه شده در پیوست اِم (در مجموع 285 نشانگر) در پیشینه‌های فراداده‌ای جامعه پژوهش ارائه شدند. تحلیل نشانگرهای شناسایی شده در پیشینه‌های مورد مطالعه از فهرست کتابخانه ملی ایران بر اساس سطوح اثر، بیان، بازنمون عینی و مورد، نشان می‌دهد که از میان انواع روابط ارائه شده در پیوست آی، برای نشانگرهای مربوط به «ناشران» و «توزیع‌کنندگان» (در سطح بازنمون عینی)، و در پیوست جِی نیز برای «روابط بازنمون عینی همراهی»، هیچ نشانگری در مجموعه پیشینه‌های مورد بررسی ارائه نشده است. سایر انواع روابط در پیشینه‌های مورد بررسی شناسایی گردید. در مرحله بعد، الگوی هستان‌شناسی فراداده‌ای پیشینه‌های مورد مطالعه از فهرست کتابخانه ملی ایران با استفاده از نرم‌افزار ویرایشگر هستان‌شناسی پروتژه طراحی گردید و اعتبار آن مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس پیاده‌سازی بازنمون آردی‌اِف برای روابط کتابشناختی و نشانگرهای شناسایی شده و پیوندهای آردی‌اِف میان پیشینه‌های فراداده‌ای، بر اساس روش داده‌های پیوندی و در قالب نحوی آردی‌اِف/ایکس‌اِم‌اِل انجام شد و گراف آردی‌اِف آن طراحی گردید. در پایان به عنوان نمونه‌ای از کاربرد این الگو، تعداد 40 پیشینه فراداده‌ای از خانواده کتابشناختی شاهنامه فردوسی بر اساس روش داده‌های پیوندی، تبدیل، و در قالب آردی‌اِف/ایکس‌اِم‌اِل ارائه گردید و نتایج آن مورد تحلیل قرار گرفت. کلیدواژه‌ها: فهرست کتابخانه ملی ایران؛ روابط کتابشناختی؛ نشانگرهای روابط؛ الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (اف‌آر‌بی‌آر)؛ استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آردی‌ای)؛ الگوی هستان‌شناسی فراداده‌ای؛ روش داده‌های پیوندی.