تحلیل و سنجش مصرف آب در بخش های مختلف اقتصاد ایران با استفاده از جدول داده ستاده

کشور ایران با قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه‌خشک اقلیمی، سال‌های طولانی است که با کمبود منابع آب مواجه است. این موضوع در دهه‌های گذشته با افزایش برداشت منابع آبی تجدیدپذیر، به یک مساله جدی تبدیل شده و ضرورت برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری صحیح حوزه آب را بیش از پیش نمایان ساخته است. به منظور اتخاذ سیاست‌های بهینه این حوزه لازم است که درک صحیح و روشن‌بینانه‌ای از منابع و مصارف آب در کشور ایجاد شود. بر این اساس از آنجا که حجم قابل ملاحظه‌ای از این منبع طبیعی برای تولید محصولات اقتصادی استفاده می‌شود، بررسی چگونگی مصرف آب در سیستم اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این راستا پژوهش حاضر با استفاده از مدل داده-ستانده، در دو بخش کلی به سنجش و بررسی مصرف آب در بخش‌های اقتصادی کشور ایران و استان یزد (به عنوان یکی از خشک‌ترین استان‌های کشور) پرداخته است. در بخش اول پژوهش به سنجش «ردپای آب» و برخی شاخص‌های مرتبط با آن پرداخته شده و در بخش دوم، برای اولین بار در ایران، روابط بین‌بخشی آب مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش همچنین به منظور تهیه جدول داده-ستانده استان یزد، برای اولین بار در ایران از روش سهم مکانی SFLQ استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که سرانه ردپای آب هر شهروند ایرانی در سال 1390 حدود 1275 مترمکعب در سال است در حالی که مقدار این شاخص برای شهروندان استان یزد به حدود 1432 مترمکعب می‌رسد. در ایران حدود 6/21 درصد از کل ردپای آب، خارجی (وارداتی) است اما سهم ردپای آب خارجی در استان یزد به 1/50 درصد می‌رسد. کشور ایران و استان یزد از طریق تجارت آب مجازی، به ترتیب واردکننده خالص (واردات منهای صادرات) حدود 8115 و 340 میلیون مترمکعب آب بوده‌اند. این نتایج نشان می‌دهد که با یک رویکرد مبتنی بر مصرف (رویکرد ردپای آب) و با احتساب مصارف غیرمستقیم آب، تصویر کاملا متفاوتی از میزان آب‌بری بخش‌های اقتصادی نمایان می‌شود. بررسی روابط بین‌بخشی آب نیز نشان می‌دهد که چنانچه همه بخش‌های اقتصادی ایران و استان یزد به منظور تامین تقاضای نهایی خود، یک مترمکعب آب اضافی مصرف کنند، در کل سیستم اقتصادی به ترتیب حدود 1/332 و 5/138 مترمکعب آب به شکل غیرمستقیم مصرف می‌شود که بیش از 80 درصد آن مربوط به بخش کشاورزی است. به طور کلی نتایج این پژوهش بر اهمیت درنظر گرفتن مصارف غیرمستیم، تجارت و روابط بین‌بخشی آب مجازی در مدیریت منابع آب تاکید می‌کند. واژگان کلیدی: آب، ردپای آب، مدل داده-ستانده، بخش‌های اقتصادی، کشور ایران، استان یزد