ماهیت و مراتب حکم در علم اصول

نوشتار حاضر، به تحلیل ماهیت و مراتب حکم شرعی از رهگذر دیدگاه ها و آرای اصولیان پرداخته است. نویسنده پس از طرح مفاهیم و گزاره های اساسی و مشهور درباره حکم شرعی، سیر تاریخی مباحث مربوط به حکم شرعی را در کتب اصولی تعقیب نموده و روشن ساخته ماهیت و مراتب حکم شرعی از چه زمانی وارد کتب اصولی شده و چگونه توسعه یافته است. آنگاه با بررسی و نقد اقوال مطرح شده در ماهیت حکم شرعی، حقیقت آن را اعتبار دانسته است. آنگاه بر این اساس و با کندوکاو مراتب و مراحل پیدایی حکم تا امتثال حکم شرعی، اثبات شده حقیقت حکم شرعی، مرحله انشاء است و اطلاق حکم به سایر مراتب و مراحل، نوعی مسامحه در تعبیر است. همچنین در خلال این نوشتار، نشان داده می شود جعل و اعتبار حکم توسط شارع، تابع مصلحت و مفسده - مبادی حکم - است، و پس از تشریع حکم شرعی و بر اساس تحقق شرایط تکلیف، مسئولیت در برابر حکم - که معمولاً یکی از مراحل تشریع حکم تلقی می شود - محقق می گردد.