بررسی وسنجش کیفیت آب های سطحی شهر شاندیز به منظور ارایه راهبردهای اصلاح کیفیت آب شرب

امروزه همگام با افزایش جمعیت و فعالیت‌هاي بشر، مسائل مربوط به آب نیز موردتوجه فراوان قرارگرفته است. به‌طوري‌که ازنظر سازمان ملل، مسائل مربوط به بحران آب و مدیریت آن، به‌عنوان دومین مسئله‌ی اساسی جهان پس از مشکل افزایش جمعیت، معرفی شده است. حوضه‌ی آبخیز زشک در شمال شرق ایران، یکی از حوضه‌هاي مهم منطقه بوده و آب این رودخانه براي مصارف کشـاورزي، ﺻـنعتی و آشامیدنی استفاده می‌شود. متأسفانه، استقرار مناطق مسکونی و رشد ﺻنایع در حاشیه رودخانه، موجب تخلیه مستقیم یا غیرمستقیم فاضلاب به این رودخانه شده است؛ بنابراین، با توجه به افزایش جمعیت و ساخت پروژه‌های کلان گردشگری و پیش‌بینی افزایش جمعیت منطقه به 50000 نفر، اندازه‌گیري میزان آلودگی این رودخانه و شناسایی الگوي توزیع آلودگی، می‌تواند به ارائه‌ی روش‌های پیشگیری، کنترل یا کاهش مشکلات زیست‌محیطی و تأمین آب موردنیاز برای کاربر‌های مختلف شهر شاندیز کمک کند. در این مطالعه، نمونه‌برداری‌ها از پنج ایستگاه مشخص در طول رودخانه شاندیز؛ حدفاصل زشک و سرآسیاب تا پل خلیج‌فارس، در سه نوبت (زمستان، بهار، تابستان) انجام‌شد. آنالیزهاي شیمیائی شامل تعیین pH، هدایت الکتریکی، کلسیم، منیزیم، بیکربنات، کلر، TDS، نیتریت، نیترات و عناﺻر سنگین (سرب، روي، جیوه، نیکل، کروم و کادمیم) و همچنین شاخص‌ میکروبی کلیفرم در آب موردبررسی قرار گرفت. نتایج بررسی‌ اطلاعات 65 ساله‌ی این رودخانه نشان ‌داد که در این مدت، با کاهش دبی، میزان کل مواد محلول و معلق، هدایت الکتریکی، کلر، سولفات، منیزیم، سدیم، ضریب جذب سدیم، سختی و بی‌کربنات کاهش و مقدار کلسیم افزایش داشته است. این نتایج بیانگر عدم وجود تغییرات معنی‌دار در مقدار pH آب رودخانه بود. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات یک ساله نشان داد که از دوازده ماه موردبررسی، موازنه‌‌ی کاتیون‌های آب طی ماه‌های آذر، دی، بهمن و اسفند به ترتیب Ca>Na+K>M، در ماه‌های فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد و مهر موازنه کاتیون‌ها به شکل Mg>Na+K>Ca و برای شهریورماه تغییرات به ترتیب Mg>Na+K>Ca بوده است. همچنین در کل مدت مطالعه، مقدار آنیون‌های موجود در نمونه‌های برداشت‌شده، به‌صورت HCO3>Cl>SO4 بود. موازنه‌ی کاتیون‌ها و آنیون‌ها بیانگر غالب بودن منیزیوم در تیرماه و غالبیت با کلسیم در ماه‌های فروردین، خرداد، مرداد، شهریور، آبان، بهمن و اسفند و درمجموع غالبیت با کاتیون‌ها بود. بر اساس میانگین 65 ساله و نمودار شولر، کیفیت آب برای شرب در محدوده‌ی خوب قرار دارد. کیفیت آب کشاورزی با استفاده از نمودار ویلکوکس بر اساس میانگین 65 ساله، نشان‌داد که کیفیت آب در کلاس C2S1 (کمی شور-مناسب کشاورزی) قرار دارد. بررسی فلزات سنگین نیز نشان داد ایستگاه پنجم دارای آلودگی بیشتر است و همبستگی‌ها نیز این موضوع را تعین کرد که همبستگی فلزات سنگین در آب‌وخاک نشانگر همبستگی بالا در رابطه با سرب و روی و همبستگی کم در رابطه با نیکل، کادمیم، کروم و جیوه است. میزان هدایت منابع آلاینده نشان‌داد که منابع آلوده‌کننده در بالادست رودخانه شاندیز، محدود به رواناب سطحی و زه‌آب حاﺻل از اراضی زراعی نبوده و به دلیل تخلیه فاضلاب رستوران‌ها و مراکز تفریحی، فاضلاب کارگاه‌های آبکاری و تخلیه فاضلاب شهری در طول مسیر رودخانه است و آلودگ ورودی به آب در ایستگاه‌های پس از شهر، سرآسیاب و زشک به ترتیب بالاترین حد را دارد که نشانگر ورود آلودگی از این نقاط است.