توانمند سازی مردم محلی به منظور مشارکت در مدیریت پایدار بوم شناختی منابع طبيعي (مطالعه موردی: حوزه درکش، استان خراسان شمالی)

روستای درکش به دلیل قرارگرفتن در مسیر جاده گرگان-مشهد (موقعیت ژئواستراتژیک) سالانه پذیرای حدود یک میلیون و 200 هزار گردشگر می¬باشد و حضور گردشگران، انگیزه¬ای برای ایجاد ظرفیت¬های جدید اشتغال، راه¬کاری برای جلوگیری از مهاجرت به شهرها و شیوه ای مناسب برای حفاظت از منابع طبیعی و اکوسیستم روستای درکش است. با اجرای طرح جامع گردشگری، شناسایی و معرفی قابلیت ها و توانمندی های مؤثر در جذب گردشگر، ارائه آموزش¬های مناسب در زمینه اداره و ارائه خدمات گردشگری به مردم محلی می توان از این توان بالقوه گردشگری برای توسعه اقتصادی و مشارکت اجتماعی استفاده کرد. روستای گردشگری درکش با 140 نوع گیاه دارویی طبیعی از تنوع، گستردگی و اهمیت دارویی و صنعتی فراوانی در استان خراسان شمالی و کشور ایران برخوردار است ولی تا کنون با وجود تنوع طبیعی و زیستگاه گیاهان دارویی، در مورد کشت گیاهان دارویی اقدامات کمی صورت گرفته است. مهمترین دلیل این است که روش کشت اکثر گیاهان دارویی برای کشاورزان ناشناخته بوده و کشاورزان در مورد سوددهی اقتصادی آن، اطلاع و اطمینان کمی دارند. از هر هکتار کشت گیاهان دارویی بادرنجبویه، آویشن، زعفران، گل¬محمدی و رازیانه به ترتیب 80 ، 63، 52.750، 32و22 میلیون تومان درآمدکسب کرده و ارزش اقتصادی بالاتری نسبت به کشت سنتی گیاهان زراعی نظیرگندم وجو دارند و علاوه بر تأمین نیازهای دارویی منطقه درکش، باعث افزایش درآمد مردم محلی و حفظ منابع طبیعی می¬شود. در این مطالعه با بررسی شرایط منطقه، گیاهان دارویی که دارای ارزش اقتصادی بالا می¬باشند شناسایی شده و با برآورد ارزش اقتصادی و تخمین میزان بهره¬وری آن¬ها نسبت به گیاه زراعی غالب منطقه (گندم و جو)، پرسودترین گیاهان دارویی برای کشت در منطقه درکش برای کشاورزان پیشنهاد شد. جنگل درکش به عنوان جنگل باقی مانده از جنگل¬های هیرکانی در استان خراسان شمالی، اهمیت فراوانی برای برنامه ریزان حوزه منابع طبیعی دارد. بنابر نتایج مطالعه، سطح این جنگل طی سال¬های 1380 تا به امروز از 11274 هکتار به 10463 هکتار کاهش یافته است (کاهش 811 هکتار). علاوه بر کاهش کمی سطح جنگل¬ها، وضعیت کیفی و تنوع ترکیب گونه ای نیز تغییر کرده و در جهت کاهش کیفیت بوده است. بهره¬برداری بیش از حد گیاهان دارویی طبیعی موجود در منطقه، باعث شده که گیاهان دارویی بابونه بجنورد ، آغ باش(بادرنج کوهی) ومیخک کوهی در معرض خطر انقراض قرار گیرند. در حدود نیم قرنی که از مدیریت منابع طبیعی کشور می¬گذرد، تلاش¬های متعددی برای مدیریت جنگل¬ها و بهبود وضعیت آن¬ها انجام گرفته است که در دستیابی به اهداف مورد نظر موفق نبوده است. از اساسی¬ترین دلایل ادامه روند تخریب در عرصه منابع طبیعی، عدم مشارکت مردم محلی در مدیریت منابع طبیعی است. از این رو ضرورت توجه به منابع انسانی و پتانسیل آن¬ها برای مشارکت در مدیریت منابع طبیعی و استعداد اراضی بیش از پیش مشهود می¬گردد. در این میان عدم توجه به توانمندی و ظرفیت مردم محلی جهت مشارکت در مدیریت منابع طبیعی از مهمترین چالش¬ها است. در این خصوص افزایش توانایی مردم محلی از طریق آموزش، ترویج و جلب مشارکت از طریق اعتمادسازی توسط دولت ضروری است. کشت گیاهان دارویی و گردشگری، باافزایش درآمد و ایجاد اشتغال، زمینه¬ساز توسعه اقتصادی و پایداری روستای درکش است و می¬تواند کمک مژثری به افزایش رفاه محلی و حفاظت منابع طبیعی کند. نتایج آزمون کندال تائو نشان داد میان شاخص¬های اقتصادی، اجتمـاعی، بوم شناختی و شاخص¬های زیرساختی ارتباط معنی¬داری وجود ندارد و در بخش زیرساخت و ارائه خدمات ضعف¬ها وکمبودهای زیادی وجوددارد. هدف این مطالعه بیان جنبه¬های مهم تخریب منابع طبیعی درکش و ارائه راه¬حل¬های نوین درباره چگونگی توانمند¬سازی و جلب مشارکت مردم محلی در مدیریت منابع طبیعی است و در نهایت مسیر را برای مدیریت پایدار منابع طبیعی بر پایه مشارکت مردم محلی فراهم خواهد ساخت.