فضا و مؤلفه‏های سازنده‏ی آن در شعر انقلاب اسلامی

در آفرینش و تأثیرگذاری شعر علاوه بر استعداد، عوامل دیگری نیز مؤثرند که فضاسازی از آن جمله است. این عنصر همان حس غالبی است که شاعر بر اثر خود مسلط می‏نمايد و با خواندن بخشی يا همه‏ی آن اثر احساس مي‏شود. در برخي از دوره‏هاي شعر فارسي دگرگوني‏هايي در فضاهاي شعري ايجاد شده و از دیگر دوره‏ها متفاوت شده‏اند؛ شعر انقلاب چنین ویژگی‏هایی دارد؛ گرايش‏هاي انقلابي و نگاه متفاوت شاعران، فضاهايي متفاوت با گذشته به وجود آورده و بررسی آنها می‏تواند ما را در شناخت بهتر شعر انقلاب یاری نماید. پژوهش حاضر در سه فصل به تحلیل این موضوع می‏پردازد: فصل اول به ذکر کلیاتی درخصوص تعریف و ارکان شعر، فضاسازی و اهمیتش در شعر، شعر انقلاب و فضاهای آن و مؤلفه‏های فضاساز آن مثل: عاطفه، واژگان، تصویر، تصوير مركزي، توصیف، صفت، لحن، روحیات شاعر، تلمیحات، سادگي و بي‏پيرايگي، شگردهای شاعرانه، روایت، حركت، گفتگو، مقدمه‏چینی و حسن‏ختام مناسب، اطناب و... اختصاص یافته است. فصل دوم به بررسی زندگی و شعر 5 شاعر انقلاب(صفارزاده، امین‏پور، حسینی، موسوی گرمارودی و اوستا) می‏پردازد و با تحلیل مجموعه‏های بعد از انقلاب آنها، فضاهای شاعرانه و عناصر سازنده‏ی فضاهای شعری‏شان را بررسی می‏نماید. و در فصل سوم، ضمن جمع‏بندی فضاها و عناصر سازنده‏ی آنها در شعر این نمایندگان شعر انقلاب، گزارشی کوتاه از فضاهای شعری و بن‏مایه‏ها، مضامین، مؤلفه‏های فضاساز و به‏طور کلی فضا و مؤلفه‏های شعر انقلاب اسلامی ایران ارائه شده است. بر این اساس، فضاهای عمده شعر انقلاب به ترتیب بسامد عبارتند از: مذهبی و دینی، حماسی آمیخته با عرفان، رمانتیک و احساسی، انتقادی و اعتراضی و تلخ و سنگین؛ و فضاهایی چون امید و انتظار، فلسفی، شاد و صمیمی، کودکانه، طنز و استهزا، انتزاعی و تخیلی، نفرت انگیز، حیرت و تردید و... نیز با میزان متغیر در دفاتر شعری این شاعران وجود دارند و هر شاعری به تناسب اندیشه، قدرت شاعری و بن‏مایه‏های ذهنی از آنها بهره گرفته است. از مهم‏ترین ابزارهای فضاساز در شعر آنها نیز تناسب دایره‏ی واژگان با محتوای شعر، تلمیح و تصویرسازی با نمادهای دینی، بهره‏گیری از زبان فاخر و واژگان حماسی، رعایت وزن و موسیقی کلام، لحن، روایت، توصیف، تصویرسازی و... بیش از همه‏ی مؤلفه‏ها مورد استفاده بوده‏اند. کلیدواژه‏ها: فضاسازی، شعر انقلاب، نقد شعر، فضاهای شاعرانه.