برنامه ريزي و ساماندهي فضايي- كالبدي سكونتگاههاي غير رسمي (مورد: جعفر آباد كرمانشاه)

رشد سریع شهرنشینی در کشورهای رو به رشد از یکسو و محدودیت ظرفیت های تولیدی از سوی دیگر، عامل بروز مشکلات عدیده ای در شهرهای بزرگ این کشورها محسوب می شود؛ ظهور و گسترش اسکان غیررسمی که یکی از مسایل مبتلا به شهرهای بزرگ می باشد، از جمله این مشکلات است. کمبود زمین مناسب ساخت و ساز و قیمت زیاد آن در مقابل رشد سریع جمعیت و در نتیجه روند افزاینده تقاضا برای مسکن موجب گردیده تا عملاً دسترسی اقشار کم درآمد و حتی متوسط به بازار زمین و مسکن کاهش یافته و زمینه ساخت و سازهای نامناسب را در بخش غیررسمی گسترش بخشد. وجود برخی عوامل مکانی، وضعیت مالکیت، ضعف توان نظارتی سازمان ها و نهادهای دولتی و مدیریت شهری در این گونه نواحی، از جمله عواملی اند که منجر به آن گردیده تا نقاط خاصی از شهر در معرض ساخت های غیررسمی قرار گرفته و به مرور کنترل های رسمی را تحت الشعاع قرار دهد. در عین حال وجود ضوابط و مقررات مبتنی بر استانداردهای بالای شهرسازی نیز بعضاً بصورت یک مانع جدی، جلوی عملکرد روان بازار رسمی مسکن شهری را گرفته و زمینه گسترش بازار غیررسمی آن را فراهم ساخته و عملاً اسکان غیررسمی را تشدید می نماید. شناخت مکانیزم عملکرد بازار غیررسمی به برنامه ریزان کمک می کند تا با برداشتن موانع قانونی و عملکردی دامنه شمول بازار رسمی را افزایش دهند؛ در آن صورت می توان بر روند ساخت و سازها نظارت نمود و آنرا هدایت کرد. . با چنین نگرشی در این رساله، ابتدا دیدگاه تئوریک ، و تجارب جهانی در زمینه ساماندهی اسکان غیررسمی و شکل گیری این پدیده در جهان مورد توجه قرار گرفته و سپس ویژگی های ساختاری اسکان غیررسمی در ایران را با مطالعه نمونه ی موردی محله شاطرآباد شهر کرمانشاه، در راستای چگونگی برنامه ریزی و ساماندهی علمی آن بررسی و تبیین شد. محله شاطرآباد از جمله مناطقی از شهر کرمانشاه است که در معرض ساخت و سازهای بی ضابطه قرار گرفته و از بافت فضایی ـ کالبدی بسیار نامناسبی بر خودار است. ساخت و سازهای غیر اصولی، تراکم بالا، بافت اجتماعی روستایی، محیط شهری نا مطلوب و کمبود خدمات شهری از جمله مسایل این محله می باشند. طبق نتایج بدست آمده عوامل متعددی در به وجود آمدن این محله دخیل بوده اند که این عوامل را می توان به دو دسته کلان و خرد تقسیم کرد. از عوامل کلان می توان به سیاست ها کلان دولتی از جمله طرح های شهری، قوانین زمین شهری و ایجاد شهرهای جدید و از عوامل خرد به بورس بازی زمین، ارزان بودن زمین، ساخت و سازهای آسان و در کل عوامل مکانی ـ محلی اشاره کرد. واژگان کلیدی: اسكان غير رسمي، فقرشهري، توانمندسازي، ساماندهي فضایي ـ كالبدي، کرمانشاه، شاطرآباد