بررسی راهکارهای بهبود کمی و کیفی دانه گندم با استفاده از روی در خاک های آهکی

کمبود عنصر روی یکی از عوامل محدود کننده رشد و عملکرد گندم در خاک¬های آهکی است. از طرفی، روی عنصری ضروری برای رشد گیاه و انسان بوده و کمبود آن در مواد غذایی خسارت¬های اقتصادی بالایی را با افزایش سوء تغذیه به جامعه وارد می¬کند. به¬همین منظور، در این پژوهش با انجام آزمایش¬های مزرعه¬ای و گلدانی مختلف تعیین دز، مرحله مناسب مصرف، نحوه موثر مصرف روی و تاثیر محتوای درونی روی بذر بر عملکرد کمی و کیفی گندم در خاک آهکی، طی سال¬های 93-1392 به¬عنوان بخش به¬زراعی به اجرا در آمد. همچنین، 100 ژنوتیپ گندم در بخش به¬نژادی با هدف بررسی ویژگی-های آنها از نظر میزان ماده خشک اندام¬های هوایی، کارایی روی، محتوا و غلظت روی و کارایی مصرف روی در خاک آهکی در شرایط کمبود و کافی بودن روی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج بخش به¬زراعی نشان داد که روی نقش مهمی در بهبود عملکرد کمی و کیفی گندم دارد. بدین ترتیب که کاربرد روی سبب افزایش عملکرد دانه شد که ناشی از تاثیر آن بر پارامترهايي مانند تعداد سنبلچه بارور در سنبله و تعداد دانه در سنبله بود. همچنين، اين عنصر غلظت روي و اسيد آسكوربيك را در دانه افزايش و در مقابل ميزان اسيد فيتيك و نسبت مولي اسيد فيتيك به روي را در دانه گندم كاهش داد. به‌علاوه، كاربرد روي عملكرد كمي و كيفي پروتئين را بهبود بخشيد. به‌طوري‌كه روي سبب افزايش ميزان اسيدهاي آمينه ضروري (ليزين، ترئونين، هيستيدين، لوسين، ايزولوسين، والين و متيونين) و مجموع ليزين و ترئونين شد. لازم به‌ذكر است كه محتواي روي بذر بر سرعت جوانه‌زني تاثير مثبت داشت و سبب ايجاد گياهچه‌هاي قوي‌تري در مقايسه با بذور با محتواي روي كم گرديد. نتايج اين بخش نشان داد كه كاربرد روي ضمن افزايش عملكرد دانه، جنبه‌هاي مثبت كيفيت دانه را افزايش و پارامترهاي منفي كيفيت دانه را كاهش داده است و به همين دليل اين روش به‌عنوان راهكار كوتاه مدت مناسبي كه قادر است هر دو بعد كمي و كيفي امنيت غذايي را بهبود بخشد مورد استفاده قرار گيرد. نتايج بخش به‌نژادي نشان داد كه بين ژنوتيپ‌هاي گندم از نظر پارامترهاي وزن خشك اندام‌هاي هوايي، غلظت و محتواي روي، كارايي مصرف روي و كارايي روي در شرايط كمبود و كافي بودن روي تنوع قابل ملاحظه‌اي وجود دارد كه مي‌توان از آنها براي اهداف كوتاه مدت (به‌زراعي) و بلند مدت (كارهاي اصلاحي) بهره جست. همچنين، تنوع بين ژنوتيپ‌هاي گندم نشان مي‌دهد كه مي‌توان از طريق ژنتيكي به ژنوتيپ‌هايي با ويگور اوليه بالا و با كارايي روي بالا دست يافت. در بين پارامترهاي مورد ارزيابي وزن خشك اندام‌هاي هوايي و كارايي روي معيارهاي مطمئن‌تري براي گزينش ژنوتيپ‌ها براي تحمل كمبود روي به‌شمار مي‌آيند.