بررسی دین های ایران باستان در سفرنامه های دورۀ صفوی و قاجار

سرزمین پهناور ایران به دلیل دارا بودن شرایط ویژۀ ژئوپلتیکی از جمله راه داشتن به آبهای گرم اقیانوسی و نیز دارا بودن ساحل با بزرگترین دریاچه آبسرد جهان (کاسپین)، همچنین واقع شدن در مابین امپراطوری¬های بزرگی چون چین، روم، یونان و مصر در دوره باستان و نیز قرار گرفتن در مرزهای سیاسی دولت¬های قدرتمندی چون چین، هند، روس و عثمانی در عصرهای میانه و جای گرفتن در قلب منطقۀ حساس و مهم خاورمیانه در دوره¬های معاصرتر، برای بسیاری از کشورهای منطقه و جهان از ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، نظامی و ... حائز اهمیت ویژه بوده است و این اهمیت به دلیل درگیریای اروپاییان با دولت عثمانی در دوره های صفوی و بعدها قاجار بسیار پررنگتر شد که خود سبب ساز ورود سفرا و سیاحان بسیاری به ایران گردید. سیاحان حاصل مشاهدات و برداشت¬های خود را در قالب سفرنامه به نگارش درآوردند و آنها را منتشر کردند. سفرنامه¬ها منابع با ارزشی برای ایران¬شناسان پس از خود بشمار می¬آیند. دوره¬های صفوی و قاجاریه از دوره¬های تاریخی مهمی هستند که بیشترین تعداد سفرا و سیاحان خارجی در آن دوره¬ها از ایران دیدن کرده¬اند. از نکات مهمی که می¬توان در متن سفرنامه¬های دوره¬های صفوی و قاجار شاهد آن بود، اشاره به میراث معنوی ایرانیان باستان به ویژه دین¬های کهن است که موضوع مورد پژوهش این پایان نامه قرار گرفته است. این موضوع با تمام تازگی و اهمیتش از نگاه پژوهشگران تاریخ و فرهنگ ایران دور مانده و آنگونه که شایسته است مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است. در همین راستا هدف از این پژوهش، بررسی دقیق و جامع دین ایران باستان در آثار سیاحان و سفرنامه¬نویسان خارجی دوره¬های صفویه و قاجار است. پرسش اصلی پژوهش این است که دین های ایران باستان در سفرنامه های دورۀ صفوی و قاجار چگونه بازتاب یافته‎اند؟ فرضیۀ اصلی پایان نامه نیز بر این عنوان پایه گذاری شده است که سیاحان اروپایی که در دورۀ صفوی و قاجار به دلایل گوناگونی مانند سیاحت، گسترش روابط فرهنگی، برقراری ارتباطات تجاری، آموزش نظامی و ... به ایران آمدند، در آثار خود به دین¬های مختلف ایران¬باستان از جمله زرتشتی، مانوی و مزدکی پرداخته¬اند. نتیجه¬های بدست آمده از تحقیق نیز تا حدود زیادی بر درستی فرضیۀ پژوهش صحه می گذارد.