تحلیل عوامل مؤثر بر بهره برداری بهینه از منابع آب زراعی در شهرستان بوئین و میاندشت

مسئله تأمین و بهره برداری از منابع آب در دهه های اخیر به مسئله مهمی در مقیاس جهانی تبدیل شده است. در این زمینه چالش های جهانی و دخالت سازمان های بین المللی بویژه سازمان ملل نیز افزوده می شود، پر واضح است که دسترسی به منابع آب قابل استفاده یا به شکل بحرانی است و یا در خوشبینانه ترین حالت با وضعیتی به عنوان کم آبی روبروست. قرار گرفتن ایران در کمربند خشک جهانی، بهره مندی از تکنیک های بومی مانند قنات، تمرکز روستاها و سکونتگاه های کشور پیرامون منابع آب بطور آشکار کم آبی ایران را طی قرن ها بازگو می کند و هم از اینرو، می توان گفت که کم آبی و خشکسالی پدیده نو ظهوری در ایران نیست و تکامل و تکوین حیات سکونتگاهها در ایران با دسترسی به این مهم ارتباط مستقیم داشته است. بنابر آنچه از آمار مستند ارائه شده، بیش از 90 درصد آب مصرفی (قابل استحصال) کشور در بخش کشاورزی صرف می شود که 60 درصد آن از منابع زیر زمینی و 35 تا 40 درصد آن از منابع سطحی تأمین می شود، این برآورد معادل 78 میلیارد متر مکعب و 13 درصد از تولید ناخالص ملی را شامل می شود. در حالیکه همین رقم – میزان مصرف بخش کشاورزی- در کشورهای توسعه یافته بیش از 70 درصد نیست. از اینرو، بررسی ها نشان می دهد علاوه بر میزان آب، دسترسی به منابع آب، کم آبی و نحوه مصرف منابع آب، مدیریت منابع نیز از اهمیت زیادی برخوردار است و نیازمند توجه جدی است. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل کلیدی مؤثر در بهره¬برداری بهینه منابع آب زراعی شهرستان بوئین و میاندشت، ارزیابی توان های منابع آب زراعی در روستاهای ناحیه مورد مطالعه و رتبه بندی این نواحی با تأکید بر مصارف بهینه منابع آب زراعی در پی پاسخ به این سوالات است که، منابع آب زراعی در شهرستان بوئین و میاندشت در چه سطحی قرار دارد، از بین عوامل مؤثر بر میزان بهره برداری بهینه از منابع آب زراعی در شهرستان چه عاملی مؤثرتر است؟ و کدام بخش از شهرستان در زمینه بهره برداری بهینه از منابع آب زراعی در ابعاد اجتماعی و اقتصادی از مطلوبیت بیشتری برخوردار است؟ روستاهای شهرستان بوئین و میاندشت جامعه آماری تحقیق را تشکیل می دهد که مشتمل بر پنج بخش ییلاق، گرجی، کرچمبو شمالی، کرچمبو جنوبی و سردسیری است و مجموعاً 46روستا را شامل می گردد. بررسی رویکرد های متعدد مبانی نظری پژوهش در بهره برداری بهینه از منابع آب زراعی طی دوره های اخیر نشان داد که، نقش عامل تکنولوژی، تبیین اصل مؤثر مورفولوژی، عامل حفظ و توازن زیست بوم، عامل انسانی- اجتماعی(عدالت اجتماعی)، مزیت های نسبی و بستر زمان و اطلاعات از عوامل مؤثر در رابطه با موضوع پژوهش است. داده های مورد نیاز پژوهش با چهار روش پرسشگری، مصاحبه، اسنادی و کتابخانه¬ای و مشاهدات مستقیم بدست آمد. داده های پژوهش بمنظور پردازش اطلاعات در نرم افزار Matlab نرمال سازی شد و با تکنیک COPRAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای ترسیم نقشه ها نیز از نرم افزار ArcMap در GIS استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که علی رغم شرایط اقلیمی استان اصفهان با میانگین 160 میلیمتر بارش سالانه، شهرستان بوئین و میاندشت با ریزش سالانه350 میلیمتر نزولات جوی، دارای شرایط خوبی از این حیث نسبت به دیگر نواحی استان است. همچنین رتبه بندی بخش های شهرستان در بهره برداری بهینه از منابع آب زراعی، بخش کرچمبوی جنوبی با امتیاز 93/6 در بعد اقتصادی بهره برداری بهینه از منابع آب زراعی از بیشترین فراوانی و مطلوبیت برخوردار است و بخش سردسیر نیز با امتیاز 05/3 در بعد اجتماعی بیشترین درصد فراوانی و مطلوبیت را در بهره برداری بهینه دارد. بعلاوه از نظر جهات جغرافیایی ظرفیت منابع آب زراعی و میزان بهره برداری بهینه در نواحی روستایی شهرستان نشان داد که بیشترین حجم ورود منابع آب در شمال غرب بوده و بهترین وضع شهرستان را داراست.