نقش صحابه و فرزندان آنان در بازتولید سنت های جاهلی از رحلت پیامبر(ص) تا پایان عهد سفیانی

دست کشیدن از روش‌ها و منش‌ها و بینش‌های قبل از یک تحول بزرگ اعم از دینی، سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی دشوار و زمان‌بر است، زیرا طی سال‌ها و نسل‌ها با جامعه آمیخته است. مقاومت مسلمانان صدر اسلام نیز در برابر سنت‌های مورد طرد اسلام چنان بود که روی‌دادها و شواهد و مستندات تاریخی به‌ویژه تا دهه‌ی هفتم سده اول هجری نشان می‌دهد که گرچه حضور و نظارت مستقیم پیامبر(ص) و وعده‌ها و وعیدهای اسلام در کوتاه مدت تا حدود زیادی مانع فراگیری و تثبیت و ترویج سنت‌های جاهلی شد، اما پس از پیامبر(ص) فرصت بروز یافت و این زمانی بود که اصحاب و فرزندان آنان حضور داشتند. از این‌رو نقش آنان را در بازتولید سنت‌های جاهلی یا دست‌کم عدم جلوگیری از آن نمی‌توان نادیده گرفت. این پژوهش پس از استخراج و سنخ‌شناسی سنت‌های عرب قبل از اسلام، با استفاده‌ی مقتضی از قالب، اصول و مراحل روش نظریه‌ی زمینه‌ای، مصادیق بازتولید سنت‌های جاهلی را در میان صحابه و فرزندان آنان از رحلت پیامبر(ص) تا پایان عهد سفیانی شناسایی، مقوله‌بندی و مضمون‌یابی کرده است، تا از این طریق به رابطه‌ی عمل‌کرد این دو گروه در بازتولید سنت‌های جاهلی پی برد. بر اساس نتایج به دست آمده در محدوده‌ی زمانی مورد نظر این پژوهش 91 صحابه و 59 فرزند صحابه به ترتیب در حوزه‌ی اجتماعی 48 نوع، در حوزه‌ی سیاسی 39 نوع، و در حوزه‌ی اقتصادی 13 نوع سنت جاهلی را بازتولید کرده‌اند. مقایسه‌ی این دو گروه چنین نتیجه داد که میان عمل‌کرد صحابه و فرزندان آن‌ها در بازتولید بینش‌ها و منش‌های جاهلی در دو حوزه‌ی سیاسی و اقتصادی رابطه‌ی معنادار، مستقیم و فزاینده وجود داشته است؛ اما میان عمل‌کرد این دو گروه در بازتولید سنت‌های جاهلی در حوزه‌ی اجتماعی رابطه‌ی معناداری قابل تعریف نیست.