الگوسازی رشد کالبدی بافت های شهری در راستای توسعه پایدار؛ نمونه شهر مشهد

یکی از موضوعات حیاتی قرن 21 دانشمندان شهری در ارتباط با پایداری شهر، فرم شهر )فشردگی یا پراکنش) و حومه نشینی یا نوشهرنشینی می باشد. در واقع حرکتی از شهر ماشینی (Auto City) به سمت شهر آینده (Future City) (اطلاعات گره ای ترانزیت شهری) و احیاء مجدد شهری است. بحران انرژی و آلودگی های محیطی در شهرهای ماشینی سبب تغییر دیدگاهها در تصمیم گیری سیاست های شهری شده است که فرم شهر فشرده (Compactness) بخاطر پیامدهای مثبتی که پدید می آورد (کاهش طول سفرها و کاهش مصرف سوخت و غیره) پذیرفته شده است. عنصر اساسل لازم برای این پذیرش اندازه گیری میزان فشردگی/ پراکنش است. برای دستیابی به این هدف، این تحقیق با استفاده9 از ابزارهای GIS و ابتدا با معرفی 4 مدل که کمکی به غنای علمی ادبیات برنامه ریزی شده است (آنتروپی، جینی، موران و گری) شاخص فشردگی برای کلانشهرهای سیدنی در استرالیا با 42 دولت محل و مشهد در ایران با 12 منطقه شهرداری را محاسبه کرده است. نتایج بدست آمده از این اندازه گیری ها نشان می دهد که فرم کلانشهر سیدنی تک مرکزی است (جمعیت و اشتغال بالایی در هسته مرکزی متمرکز شده و با فاصله از مرکز شههر تراکم جمعیت کاهش می یابد- پراکنش) و مقادیر شاخص ها بدین صورت است: (آنتروپی=0.938، جینی=0.39، موران=0.215، گری=0.63). اما فرم کلانشهر مشهد الگویی تصادفی است (تمرکز کم جمعیت و اشتغال در هسته مرکزی و پراکندگی آن در سطح شهر و مقادیر متغیرهای بدست آمده بدین صورت است (آنتروپی=0.93، حینی=0.27، موران=0.146، گری=0.37). در مجموع این مقادیر نشان می دهد که در راستای دستیابی به توسعه پایدار شهری بایستی الگوی توسعه تغییر نماید.