اثرگذاری انواع مختلف پوشش گیاهی بر مؤلفه های رواناب و رسوب در مقیاس کرت

هدف: هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثيرگذاري انواع مختلف پوشش گیاهی بر مؤلفه‌هاي رواناب و رسوب با استفاده از شبیه‌ساز باران در مقیاس کرت در محوطه دارای پوشش گیاهی مرتعی دانشگاه محقق اردبيلي بوده است. روش‌شناسی پژوهش: به‌منظور انجام پژوهش حاضر، ابتدا منطقه مورد مطالعه پس از بررسي‌هاي میدانی به لحاظ داشتن انواع مختلف پوشش‌گياهي مورد نظر انتخاب شد. گونه‌های گیاهی در نه تیمار با 27 تکرار طبقه‌بندی و در کرت‌هایی به ابعاد 2×1 متر محصور شدند. دستگاه شبیه‌ساز باران به منطقه مورد مطالعه انتقال داده شد. تیمارهای پوشش گیاهی تحت بارشی با شدت 32 میلی‌متر بر ساعت با تداوم زمانی 15 دقیقه قرار گرفت. نمونه‌های رواناب و رسوب خروجی از هر کرت پس از انجام عملیات شبیه‌سازی، جمع‌آوری شدند. میزان رواناب با استفاده از استوانه مدرج قرائت شد. همچنین برای به‌دست آوردن میزان رسوب، نمونه‌های رواناب‌ جمع‌آوری شده به آزمایشگاه انتقال داده شد و به‌مدت 24 ساعت به‌صورت سکون نگه‌داری شد. سپس به آرامی رواناب اضافی تخلیه شد و نمونه رسوب به داخل ظروف آلومینیومی انتقال داده شد. وزن اولیه نمونه‌های رسوب همراه با ظروف اندازه‌گیری شد، و به‌مدت 24 ساعت در آون با دمای 105 درجه سانتی‌گراد به‌منظور خشک‌نمودن نمونه‌ها قرار داده شد. وزن نهایی رسوب با تفاضل میزان وزن اولیه رسوب همراه آب و رسوب خشک شده توزین شد. در نهايت مقايسه‌های آماري به‌منظور تأثيرگذاري انواع مختلف پوشش گیاهی بر مؤلفه‌هاي رواناب و رسوب انجام شد. یافته‌ها: پژوهش حاضر به‌‌منظور اثرگذاری انواع مختلف پوشش‌گیاهی بر مؤلفه‌های رواناب و رسوب در مقیاس کرت انجام گرفته است. نتایج تحقیق حاضر نشان داد مقادیر مختلف پوشش گیاهی بر مؤلفه‌های زمان شروع رواناب، ضریب رواناب و رواناب اثرگذار بوده که به‌ترتیب بیش‌ترین آن 1390 ثانیه (16/23) دقیقه، در پوشش‌گیاهی بوته‌ای پراکنده با ارتفاع عمدتاً کم و متوسط، 20 درصد در پوشش‌گیاهی بوته‌ای متراکم با پوشش تقریبا یکنواخت، 5/4 لیتر در پوشش بوته‌های متراکم با پوشش تقریبا یکنواخت بوده و کم‌ترین آن به‌ترتیب 600 ثانیه (10) دقیقه در پوشش‌گیاهی ترکیب بوته‌ای پراکنده با گرامینه، 3 درصد در پوشش ترکیب بوته‌های متراکم با گرامینه، 1 لیتر مربوط به ترکیب بوته‌ای متراکم با گرامینه است. همچنین مقادیر مختلف پوشش‌گیاهی بر مؤلفه‌های هدررفت خاک و غلظت رسوب به‌ترتیب بیش‌ترین آن 9 گرم بر لیتر در بدون پوشش‌گیاهی، 23 گرم بر لیتر در بدون پوشش‌گیاهی بوده و کم‌ترین آن 1 گرم در ترکیب بوته‌های متراکم با گرامینه، 6 گرم بر لیتر در ترکیب بوته‌های متراکم با پوشش تقریبا یکنواخت است. آستانه شروع رواناب در پوشش گیاهی حداکثر به‌صورت معنی‌داری بیش‌تر از پوشش‌های حداقل و متوسط گیاهی است. به‌طوری که پوشش گیاهی زیاد با به تاخیر انداختن شکل‌گیری رواناب باعث افزایش نفوذ‌پذیری آب در خاک شده و از هدررفت خاک می‌کاهد. میانگین درصد کل پوشش سطح کرت‌ها نشان داد که پوشش بوته، خزه و گرامینه با درصدهای مختلف به‌صورت گسترده همراه با خاک لخت توزیع شده است. نتیجه‌گیری: پوشش گیاهی به‌عنوان یک سپر حفاظتی از خاک عمل می‌کند، به‌نحوی‌که با جذب بارش باران بخش قابل توجهی از انرژی قطرات باران توسط برگ، ساقه و ریشه گرفته شده و انرژی قطرات باران کاهش یافته و باعث استحکام خاک شده و حجم رواناب و تخریب خاک کاهش پیدا می‌کند. همچنین وجود پوشش گیاهی می‌تواند بر تولید رواناب و هدررفت خاک تأثیر داشته باشد. پوشش گیاهی با جذب بخشی از بارش و انتقال آن به خاک باعث افزایش نفوذ می‌شود. پوشش حداقل نیز از آن‌جا که بیش‌تر در معرض نور خورشید قرار دارد موجب کاهش نفوذپذیری و افزایش حجم رواناب می‌شود.