پژوهشی در فرهنگ خوجالی - گده بی در شمال غرب ایران

چکیده: در عصر مفرغ متاخر و آهن قدیم، فرهنگی در ادبیات باستان شناسی آذربایجان به نام فرهنگ خوجالی – گده بی شناخته شده که از لحاظ گاهنگاری این فرهنگ در حوزه جغرافیایی قفقاز به عصر مفرغ متاخر و آهن قدیم و در شمال غرب ایران به عصر آهن I ,IIشامل می شود. این فرهنگ در ادبیات باستان شناسی علاوه بر نام خوجالی – گده بی به نام هایی مانند زاقافیای مرکزی، فرهنگ گنجه – قره باغ در آذربایجان و فرهنگ لچاشن – متسامور در ارمنستان شناخته می شود. از لحاظ معیشت، طوایف فرهنگ خوجالی – گده بی هم بصورت فصلی یا کوچروی و هم بصورت یکجا نشینی بوده و بیشتر در دامنه کوهها (پایکوهها) بسر می برده اند. بیشتر داده های فرهنگی و باستان شناختی مربوط به این فرهنگ از گورستانهای بدون استقرار بدست آمده و مطالعه شده اند. از آنجا که داده های این فرهنگ برای اواین بار از اراضی خوجالی – گده بی آذربایجان بدست آمده به این نام معروف گشته است. این فرهنگ در ادبیات باستان شناسی ایران عصر آهن خوانده می شود. در محوطه هایی که این فرهنگ از آنجا پیدا شده ساختار های معماری راست گوشه و چهار گوشه داشته و ساکنان این فرهنگ عموما قلعه های کم ارتفاع و مناطق پست یا دشت گونه را برای سکونت خود انتخاب کرده بودند. این فرهنگ در شمال غرب ایران به دلیل حفاری های جدید در کناره های رود ارس، بهتر شناخته شده است. شاخصه های مهم این فرهنگ در چهارچوب داده های سفالی (عموما سفال های غیر ذخیره ای و قابل حمل)، تدفین های متفاوت (کورگانی، چهار چینه ای و...)، ابزار آلات فلزی مطالعه و شناسانده شده است.