بررسی و تحلیل تجربه های عرفانی در آثار منظوم عطّار با تکیه بر (الهی‌نامه، اسرارنامه، منطق‌الطیر و مصیبت‌نامه)

سابقۀ عرفان، اندیشهها و تجربیات عرفانی در همۀ زبانها و ملّتهای دنیا کم و بیش وجود دارد. برای شناساندن این رویه از دنیای عرفان نظریههای فراوان و گوناگونی در طول تاریخ، مطرح شده است. عطّار در آثار روحپرور و دلانگیزِ خود به تشریح اندیشهها و تجربیات عرفانی پرداخته و معتقد است که با عقل قُدسی میتوان به اسراری آشنا شد که هدف نهایی عارف را در مسیر عرفان شکل میدهد. مسأله مشهودات عرفانیِ عرفای اسلامی از همان اوایل دوران زندگی اسلام و با آمدن کتاب آسمانی مسلمانان )قرآن( آغاز گردید و این موضوع به عنوان مسیری متعالی برای ارتباط نزدیک بین بنده و آفریننده مطرح شد. مسأله پژوهش حاضر، کاویدن دلایل وجود تجربۀ عرفانی در اندیشۀ عارفان و بهویژه در مثنویهای عطّار است. و آنچه در نوشتههای آنان که برخاسته از دیدارها و احساسات آمده است چه چیزی غیر از تجربۀ عرفانی است. و بیان تجربۀ عرفانی را به جز از به کارگیری واژگان و الفاظ با چه گونۀ دیگری میتوان به نمایش گذاشت؟ بیشک اولین سردَمداران انتقال معانی و مفاهیم ظاهر و باطن، واژگان هستند. اما برداشت معانی و مفاهیم از واژگان، بستگی به فراخور حال و دانش که از آب » هم به قدر تشنگی « ، و درک و فهم مریدان دارد. اگر مرشدِ راهپیموده نتواند به اندازۀ آنچه دیده است، بیان کند دریا چشیده، تواناییِ بیان حالات درونی خود را با محرمان اسرار ربّانی خواهد داشت. عارفان که عاشقان حقیقیاند، چگونه احساس درونی و یافتههای مسیر را به مریدان انتقال میدهند؟ همچنین بازتاب و بسامد این موضوع بنیادی تجربۀ عرفانی در آثار عطّار نیشابوری به چه گونهای روایت شده است؟ در این راستا، مرز شناخت اندیشهها و تجربههای عرفانی با تعاریف منسجم با توجه به مقاماتِ عرفانی عطّار مشخص گردیده است. در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، موضوع تجربیات عرفانی که در میان اشعار، حکایات و داستانهای دلانگیزِ جویایِ اسرار حقّانی نشسته و بهنوعی پیامآورِ پیامهای آسمانی است، موشکافانه، حقایقی را که با رموز عاشقانه بهنمایش درآمده است، مورد کنکاش قرار داده تا با کشف نشانههای موجود در آثار عطّار، مشهودات عالم لاهوت را پیش چشم مخاطبان گذارده و با دلایل متقن برآنیم تا ثابت شود که آنچه از لایههای است و همچنین با شاهد مثالهایی از » عطّار « مهآلود داستانها برکشیده میشود، نمایانگر و بیانگر تجربۀ عرفانی شخص ابیات و روایتهایی که وی بهبحث نهاده است، بیانپذیری و بیانناپذیری اندیشهها و تجربیات عرفانی موجود در چهار عطّار نیشابوری، مورد بررسی قرار گرفته است. این پایاننامه در » الهینامه، اسرارنامه، منطقالطَّیر و مصیبتنامه « منظومۀ چند بخش تنظیم شده است. در بخش نخست، طرح پژوهش و کلیاتی از مقدمات موضوع تحقیق و پیشینۀ آن، پرداخته شده است و در بخش بعدی به بحثِ مبانی نظری و مفهومیِ موضوع پژوهش و مقدمات شکلگیری تجربیات عرفانی و شیوهها و ابزار بیان تجربیات عرفانی و معرّفی مقاماتِ مسیر عرفان از نگاهِ عارفان و همچنین وصف حالات عرفا که در مسیر عرفان بدان دچار میشوند، سخن بهمیان آمده است. در بخش بعدی هم اوضاع روزگار عارفِ شاعر، عطّار، اجمالاً مورد تحقیق قرار گرفته و شیوۀ و روش پژوهش و ساختار کتب مورد بحث، بیان گردیده است. و در بخش پسین، یافتههای دریافت شده دربارۀ تجربیات عرفانی از سخنان عطّار که با طرح داستانهای فراوان نگاشته است، مورد نظر پژوهشگر قرار گرفته و عواملی که بتواند اقناع مخاطب را در موجود بودن تجربیات عرفانی، سبب گردد، با بهرهگیری از اشعار عطّار، بهثبت رسیده است.