بازنمایی مفهوم شهروندی در مطبوعات ایران تحلیل گفتمان انتقادی سرمقاله های روزنامه های کیهان، ایران، رسالت، اعتماد، شرق و آفتاب یزد

پژوهش حاضر با هدف بررسی نحوة بازنمایی شهروندی در مطبوعات ایران، بررسی جایگاه دولت در بازنمایی مفهوم شهروندی و همینطور بررسی چگونگی تفاوت در نحوۀ بازنمایی مفهوم شهروندی در روزنامه‌های اصولگرا و اصلاح‌طلب، انجام شده است. در این پژوهش به علت پررنگ بودن وجوه کیفی مفهوم شهروندی از تحلیل انتقادی گفتمان و الگوی نورمان فرکلاف بهره گرفته شده كه البته با توجه به نیازهای موضوع مورد بررسی تعدیل شده است. در این تحقیق سی سرمقاله از میان سرمقاله‌های شش روزنامة کثیرالانتشار متعلق به دو جریان سیاسی عمدة کشور یعنی اصولگرایان و اصلاح‌طلبان در یک دورة زمانی هفت ساله برای تحلیل انتخاب شده‌اند. سرمقاله‌ها در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. در این قسمت هر سرمقاله به طور مجزا بررسي شده و انسجام واژگانی، انسجام موضعی، درون مایه و معانی ضمنی آن استخراج شده‌اند و در نهایت با توجه به داده‌های به دست آمده از مراحل توصیف و تفسیر، تصویری که از شهروندی در سرمقاله ارائه شده، مورد تحلیل قرار گرفته است. بر طبق یافته‌های تحقیق، گفتمان مسلط شهروندی در ایران گفتمان لیبرالی است. دولت نهادی است که وظیفة برآوردن حقوق شهروندان را به عهده دارد ولی مردم در قبال این حقوق تکلیفی به عهده ندارند و از دید اصلاح‌طلبان حقوق سیاسی و مدنی بويژه آزادی بیان و انتخابات آزاد، مهمترین حقوق شهروندان به شمار می‌روند و از نظر اصولگرایان، رفاه، معیشت و اقتصاد، مهمترین حقوق مورد مطالبة شهروندانند. مهمترین نکته‌ای که در این پژوهش مورد تأکید قرار گرفته، این است که در اکثریت قریب به اتفاق این سرمقاله‌ها، تکالیف شهروندان در مقابل دولت مورد غفلت قرار گرفته است و این عدم توازن میان حقوق و تکالیف به شکاف میان دولت و ملت دامن می‌زند و مشارکت مردم در ادارة امور را با بحرانهای جدی روبرو می‌سازد. این شکاف میان دولت و تودة مردم و بی‌نظمی و عدم ثبات ناشی از حقوقی که وظیفه‌ای به دنبال ندارند این خطر را به وجود می‌آورد که گرایش به بازتولید الگوی استبدادی حاکمیت به دلیل کارکرد نظم‌بخشی که دارد، در مردم تقویت شود. این پژوهش در پایان به این نتیجه می‌رسد که برای حل مشکلات بسیاری که در مسیر توسعة همه جانبه و مشارکت فعال مردم در امور جامعه وجود دارد، لازم است که در نحوة نگرش اصحاب رسانه و جریانات سیاسی کشور اعم از اصولگرا و اصلاح‌طلب تغییرات اساسی به وجود آید. چرا که بازنمایی حقوق و وظایف شهروندی به صورت همه جانبه و با درنظر گرفتن شرایط خاص جامعة ایرانی می‌تواند به ریشه گرفتن شهروندی در ایران و حل بسیاری از مشکلاتی که به مشارکت مستقیم شهروندان در ادارة امور جامعه نیازمندند، کمک کند.