بررسی، شناخت و پتانسیل یابی کانی ها و سنگ¬های قیمتی در ایران به خصوص فیروزه¬ی خراسان

بطورکلی سابقه آشنایی آشنایی انسان با سنگها و کانیها به دوران پیش از تاریخ میرسد . انسانهای اولیه برای تهیه ی اسلحه و بعضی از ابزار مورد نیاز از سنگهایی مانند کوارتزیت و چخماغ استفاده میکرده است و همچنین کانیهایی از قبیل آمتسیت، ژاسب،زمرد،لاپیس لازولی،فیروزه، کهربا،مرجان و مروارید را میشناخته وبرای زینت به کار میبرده است وبعضی کانیهای دیگر نظیر اخرای سرخ و زرد را برای رنگ آمیزی مورد استفاده قرار میداده است. به موازات شکوفایی علم در کشورهای اسلامی و مطالعاتی که کما بیش در مورد سنگهای قیمتی و سایر کانیها به وسیله دانشمندانی نظیر جابرابن حیان،یعقوب اسحق کندی،محمدزکریای رازی،ابوعلی سینا و خواجه نصیرالدین طوسی به عمل امد این رشته علمی نیز مانند سایر علوم پیشرفت کرد.سپس از قرن شانزدهم میلادی به تدریج دانشمندان اروپایی دراین زمینه مطالعاتی انجام دادند وهمگام با پیشرفت علوم فیزیک،شیمی و ریاضی در علم کانی شناسی نیز پیشرفتهای سریعی حاصل شد وبا کشف اشعه ایکس راز درونی بلورها ودستگاه های تبلور بر کانی شناسان معلوم وارتباط بین ساختمان درونی کانیها با ترکیب شیمیایی واختصاصات فیزیکی آنها مشخص گردید وبدین ترتیب شناخت سنگهای قیمتی و پی بردن به خواص و انواع مختلف آنها پیشرفت کرد. اکثر سنگهای قیمتی در زمانهای قدیم به عقیده بعضی انسانها دارای هاله ای از اسرار بودند که در بعضی از موارد آنها را در تعویذ و طلسم وطالع بینی به کار میبردند و همراه داشتن بعضی از آنها را موجب حفظ انسان از شر شیطان ویا باعث تامین سلامت میدانستند به این تصور که موجب محبوبیت آنها در جامعه خواهد شد.ملاحان چنین میپنداشتند که بعضی از سنگهای قیمتی آنان را از خطرات دریا مصون میدارد. یاقوت را موجب ایمنی از بیماری وبا وطاعون تصور میکردند ودر دهان گذاشتن ان را باعث رفع تشنگی میدانستند. همراه داشتن زمرد را موجب قوت دل و مانع خوابهای آشفته و نگریستن به آن را وسیله ای برای تقویت بینایی میپنداشتند. پاره ای از سنگهای قیمتی و زینتی برای درمان مورد استفاده قرار میگرفت که در بسیاری از موارد نتیجه بخش بود،حتی امروزه هم این امر متداول است به عنوان مثال در ژاپن از گرد مروارید قرص های کلسیم تهیه میکنند. اختصاصات مهمی که سنگهای قیمتی وزینتی را از سایر سنگها متمایز میسازد عبارتند از: 1-کمیاب بودن در طبیعت: کمیاب بودن از ویژگی های مهم سنگهای قیمتی است برای مثال اگر هم اکنون چندین معدن الماس،یاقوت یا زمرد در کشورهای مختلف کشف واستخراج شودقیمت آنها به شدت پایین می آید.بعضی از اقسام بریل در طبیعت فراوانند بلورهای آن بسیار بزرگ است وممکن است تا چندین تن وزن داشته باشدولی نوعی از آن که سبز رنگ است در طبیعت بسیار کمیاب است که همان زمرد میباشد که ارزش زیادی هم دارد. 2-قابل حمل بودن: قابلیت حمل سنگ قیمتی نیز اهمیت زیادی دارد زیرا این سنگها صرف نظر از جنبه تزیینی وسایر مصارف خود ثروت هنگفتی میباشد وباید ابعادشان در حدی باشد که بتوان در صورت لزوم آنها را جابجا یا مخفی کرد. 3-سختی زیاد،شفافیت،رنگ وجلا: بسیاری ازسنگها با آنکه دارای ظاهری زیبا و رنگی جذاب هستند، به علت سختی کم فاقد ارزش زیاد می باشند،زیرا سختی کم موجب می شود که در برخورد و اصتکاک با سایر اشیا و عوامل خارجی از جمله گردو غبار که در آن ذرات سیلیس وجود دارد،خراشیده شده و درخشش وجلای که از اختصاصات مهم سنگ است از بین میرود. 4-مورد پسند بودن مردم: مورد پسند بودن و تغییر سلیقه نیز موجب پربهاتر شدن ویا از دست رفتن بهای سنگ می شود، مثلا در پنجاه سال اخیر سنگهایی که دارای رنگ سرخ روشن هستند تا حدودی ارزش خود را از دست داده اند. برای توزین سنگهای قیمتی از چهار نوع مقیاس استفاده می شود که عبارتنداز: 1-قیراط: واحد وزنی است که از زمانهای قدیم در جواهرسازی مورد استفاده بوده است.قیراط متریک با کمیت قیراتی که در بعضی از کشورها در گذشته کمتر ودر بعضی بیشتر از0.2 گرم منظور و محاسبه می شده اشتباه نشود.(قیراط متریک معادل 0.2 گرم است) در مورد طلا قیراط مفهوم دیگری دارد و درجه خلوص آن را مشخص می کند.برای مثال طلای خالص را طلای 24 قیراط می نامند و اگر در آن ناخالصی باشد بر حسب نسبت ناخالصی به عدد 24 درجه خلوص را مشخص می کنند؛ مثلا منظور از طلای 18 طلایی است که 24/18 وزن آن طلای خالص و بقیه ناخالصی است. 2-گرم:استفاده از مقیاس گرم برای توزین سنگهایی که ارزش نسبتا کمتری دارد،معمول است از جمله این گونه سنگها می توان توپاز اسپانیایی،لاپیس لازوها و آمتسیت(یاقوت بنقش) را نام برد. 3-پنی ویت: مقیاسی است که در بعضی از کشورها برای توزین جواهر معمول است و کمیت آن معادل 1.56 گرم و در حدود 24 گرین است. 4-گرین: گرین یا تروی معادل 0.0658 گرم است و پرل گرین نیز وزنی است که برای توزین مروارید به کار می رود و معادل ½ گرم و هر چهار گرین معادل یک قیراط است.وزنه قدیمی که در ژاپن برای توزین مروارید معمول است،موم نام دارد.