بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با مولفه های حقوق شهروندی منعکسه در مطبوعات عصر قاجار ( بررسی روزنامه های اختر و انجمن تبریز)

بررسی و مطالعه دقیق و همه جانبه حقوق شهروندی، مستلزم شناخت مبانی دو مفهوم کلیدی حقوق و شهروند است. مفهوم حقوق شهروندی در طول سالیان گذشته تعریف های گوناگونی داشته است. به عنوان مثال، پیش از این در زبان فارسی واژه «رعیت» برای بیان مفهوم شهروند زیر سیطره حاکمیت دولت به کار گرفته می شد؛ واژه ای که سال ها پس از تحول نقشی- کارکردی دولت در رخداد انقلاب مشروطه و به تدریج جای خود را به شهروند داد. از آن روی که مطبوعات به مثابه یکی از نخستین وسایل ارتباط جمعی، از ابزارهای شناخت، معرفی، تبیین و اشاعه موضوعات و مفاهیم زندگی جوامع بشری در گذشته و امروز هستند، این رسانه را برای تحلیل و بررسی آثار اندیشه گران و نوخواهان دوره قاجار در خصوص مولفه های حقوق شهروندی برگزیده ایم. بدینسان، این مقاله با هدف شناخت و نحوه بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با مولفه های حقوق شهروندی منعکسه در مطبوعات دوره قاجار، با روش تحلیل محتوای کمی، محتوای دو نشریه انجمن تبریز و اختر را بررسی کرده است. بنا براین؛ از اختر سال 1294 ه- ق و انجمن تبریز سال 1325 ه – ق، هر کدام، 12 شماره انتخاب و تمام داده ها هم با نرم افزار SPSS پردازش و با استفاده از آزمون کای اسکوئر رابطه میان متغیرها بررسی شده است. نتایج نشان می دهد؛ بین دو نشریه از نظر متغیرهای گوناگون، ارتباط معنی داری وجود دارد، نخست؛ اگر چه بیشتر مطالب هر دو نشریه در سبک خبر تنظیم شده، گزارش در انجمن تبریز و اختر و به ویژه مطالب تحلیلی مانند مقاله در اختر سهم بیشتری دارد و تنوع سبک مطالب در اختر بیشتر است. دوم؛ محتوای مطالب انجمن تبریز، بیشتر اجتماعی و در روزنامه اختر، عمدتا سیاسی است. سوم؛ عناصر مولفه های حقوق شهروندی در هر دو نشریه، از سهم کمی برخوردارند و عمده موارد موجود نیز سلامت اداري، حکمرانی شایسته و حکومت قانون، حق مشارکت شهروندان در سرنوشت اجتماعی و سایر بوده اند. با این حال، در جزئیات تفاوت وجود دارد. به علاوه، هر دو نشریه در عمده مطالب خود سعی در اطلاع رسانی پیرامون مولفه های حقوق شهروندی داشته و همچنین جهت گیری مدیران نسبت به مطالب نیز قابل توجه است. از این رو، طیف جهت گیری نسبت به این عناصر در هر دو نشریه( اختر و انجمن تبریز) صرفا مثبت یا بی مورد قبل تشخیص است.