گردشگری پدیده قرن بیستم است و نمی توان آن را نادیده گرفت،بلکه باید به عنوان پدیده ای که وجود دارد(خوب یا بد) ،به آن نگریست. همه ساله میلیون ها نفر به سفر می روند و کسی نمی تواند آنها را از سفر بازدارد،آنها خواهند آمد،پس بگذارید از این حرکت به عنوان منبعی برای توسعه استفاده شود. بر طبق آمار شورای گردشگری و مسافرت جهانی،گردشگری 12 درصد از تولید ناخالص ملی در سراسر جهان را تولید و نزدیک به 200 میلیون شغل در سرتاسر جهان ایجاد کرده است. تخمین زده شده که تعداد گردشگران در سراسر جهان در سال 2010 به یک میلیارد نفر و این تعداد در سال 2020 به یک میلیارد و ششصد میلیون نفر برسد. ظرفیت ها و جاذبه های محیطی- انسانی هر مکان جغرافیایی بستر ساز رواج پدیده گردشگری در بعد محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی است. وجود کانون های جذب گردشگر در مناطق مختلف جغرافیایی متاثر از عوامل مختلف اقلیمی، نوع پوشش گیاهی، تاریخ و فرهنگ، امکانات ارتباطی، اقامتی و بسترهای قانونی بوده که می تواند به ایجاد جریان های گردشگری به سوی یک مکان جغرافیایی خاص منجر شود. کشور وسیع ایران با دارا بودن مناطق خاص طبیعی و تارخ کهن و در اختیار داشتن ظرفیت ها و جاذبه های فراوان محیطی- اجتماعی، مستعد تبدیل شدن به کانون های جذب گردشگر در سطوح بین المللی، منطقه ای و ملی می باشد. شناسایی این ظرفیت ها می تواند به برنامه ریزان بخش گردشگری جهت برنامه ریزی جذب گردشگر در این مناطق کمک نماید. ظرفیت های گردشگری کشور ایران را می توان در چند بُعد به شرح ذیل برشمرد؛
1- ظرفیت های گردشگری ایران تاریخی
کشور فعلی ایران وارث یکی از کهن ترین تمدن های تاریخ بشری می باشد. ایران فعلی در حقیقت بخش از ایران بزرگ تاریخی می باشد که دارای وسعتی حداقل دو برابر ایران فعلی می باشد. تاریخ چند هزار ساله این سرزمین، امروزه در قالب یادمان ها و بناهای تاریخی در نقاط مختلف کشور وجود دارد. بناها و یادمان های به جا مانده از دوران های تاریخی- تمدنی ایران و مربوط به سلسله های متعدد از مادها،هخامنشیان،اشکانیان،ساسانیان تا حکومت های پس از اسلام در گستره وسیع ایران، بزرگترین ظرفیت گردشگری برای کشور در بُعد بین المللی می باشد. از مجموعه آثار ملموس تاریخی ایران، تاکنون 17 اثر شامل جغازنبیل،تخت جمشید،میدان نقش جهان،مجموعه باغ های ایرانی،تخت سلیمان،ارگ بم،پاسارگاد،گنبد سلطانیه،سنگ نبشته بیستون،سازه های آبی شوشتر،بازار تاریخی تبریز،آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی،مسجد جامع اصفهان،برج گنبد قابوس،گنبد سلطانیه ،کاخ گلستان و شهر سوخته در یونسکو به عنوان میراث بشری ثبت شده است. همچنین تاکنون 10 اثر با عنوان میراث ناملموس بشری شامل نوروز،ردیف موسیقی ایران، موسیقی سنتی بخشی‌های خراسان، آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای، تعزیه، هنر نمایش مذهبی، مهارت‌های سنتی فرش بافی استان فارس، مهارت‌های سنتی فرش بافی کاشان، نقالی، هنر داستان گویی- نمایشی ایرانی، مهارت‌های سنتی لنج سازی و لنج رانی در خلیج فارس، مراسم قالی شویان مشهد اردهال در این سازمان جهانی ثبت شده است.
مجموعه جهانی تخت جمشید در استان فارس
پیوندها و اشتراکات فراوان زبانی،تاریخی،فرهنگی-مذهبی و قومی با کشورهایی همچون افغانستان،تاجیکستان،آذربایجان،ارمنستان،ترکیه،ازبکستان،قزاقستان و... فرصتی مناسب برای گسترش گردشگری در کشور ایران می باشد. بدون شک همانگونه که برای هر ایرانی و فارسی زبان در هر جای گیتی سفر به قونیه و دیدار از مزار مولانا و یا سفر به گنجه و دیدار از مزار حکیم گنجوی آرزویی می باشد،سفر به شهر رازها «شیراز و دیدار از مزار حافظ و سعدی یا توس و دیدار فردوسی بزرگ هم آرزویی بس بزرگ برای فارسی زبانان سراسر گیتی و دیگر علاقه مندان به زبان پارسی و شعر و عرفان ایرانی می باشد.
آرامگاه خواجه اهل راز مدفون در شیراز
2- ظرفیت های گردشگری ایران طبیعی
گسترش و قرار گیری کشور ایران در عرض های مختلف جغرافیایی به تنوع و گوناگونی اقلیم در کشور ایران منجر شده است. تقریبا اکثر اقلیم های آب و هوایی در کشور ایران وجود دارد. آب و هوای کوهستانی،ساحلی،مرطوب،بیابانی،معتدل و....تنوع اقلیم به همراه شرایط خاص زمین ساختی ایران که امکان به وجود آمدن نواحی مختلف کوهستانی،ساحلی،جنگلی،بیابانی و... را فراهم نموده است، از بُعد گردشگری فرصتی استثنایی به شمار می آید. از طرفی با توجه به اینکه کشور ایران در کمربند خشک جهان قرار گرفته و بسیاری از کشورهای همسایه ایران به خصوص در نوار جنوبی، فاقد این تنوع اقلیم و آب و هوا می باشند،زمینه گسترش گردشگری در حوضه گردشگری طبیعی و محیطی وجود دارد. وجود بیش از 2 هزار کیلومتر خط ساحلی در شمال و جنوب کشور فرصتی برای گردشگری ساحلی و توسعه ورزش های آبی به شمار می رود. همچنین وجود دهها جزیره کوچک و بزرگ در آبهای سرزمینی ایران با تنوع محیطی، فرصتی بی نظیر در این زمینه می باشد. تنوع اقلیم و آب و هوای مناسب به همراه اشتراکات فرهنگی- مذهبی با کشورهای عربی حوضه جنوبی خلیج فارس به همراه امنیت بالای ایران را باید در برنامه ریزی های گسترش گردشگری و بازاریابی در بازارهای هدف از جمله کشورهای جنوبی ایران مورد توجه قرار داد.
روستای زیبای جواهرده در مازندران
3- ظرفیت های گردشگری ایران مذهبی
تاریخ کشور ایران بعد از ورود اسلام به این سرزمینُ دارای مشخصات خاص و منحصر به فرد خود می باشد. دین اسلام و مذهب تشیع در این سرزمین از ابتدای ورود دارای کالبد و معماری خاص خود بوده است. معماری زیبای مساجد،وجود مرقد امام هشتم شیعیان در شهر مشهد مقدس ،و امام زادگان در شهرهای قم،شیراز و... فرصتی برای گسترش گردشگری مذهبی در بین پیروان مذهب شیعه(وجود بیش از 130 میلیون نفر شیعه در جهان و در کشورهای مختلفی مانند عراق ،یمن ، سوریه، لبنان، شرق آفریقا، هند، پاکستان و افغانستان ،بحرین ،کویت،عربستان و...-به نقل از سایت شیعه نیوز) و دیگر مسلمانان می باشد. معماری زیبای مساجد ایرانی در شهرهای اصفهان،یزد،شیراز و... علاوه بر جذابیت برای مسلمانان مورد توجه دیگر علاقه مندان هنرو معماری در سرتاسر جهان می باشد.
معماری زیبای مسجد نصیر الملک شیراز
4- ظرفیت های گردشگری روستایی ایران
سرزمین ایران دارای گستردگی زیاد،تنوع در اقلیم،فرهنگ،نوع پوشش،نوع معیشت،مراسم های مختلف و متنوع عزا و شادی و.. می باشد. وجود چندین هزار روستای بزرگ و کوچک در مناطق مختلف کشور ایران و شکل گیری روستاهایی با معماری منحصر به فرد و... فرصتی مناسب برای گسترش گردشگری در ایران می باشد. روستاهای منحصر به فردی مانند ابیانه در استان اصفهان،ماسوله در گیلان،کندوان در آذربایجان شرقی،میمند در کرمان و صدها روستای زیبای دیگر در استانهای شمالی ،جنوبی،غربی و شرقی کشور را می توان یکی از مهم ترین ظرفیت های گردشگری برای ایران برشمرد. شهری شدن جوامع و دوری از نوع زندگی روستایی که در کل کشورهای دنیا و به ویژه کشورهای توسعه یافته آمریکایی و اروپایی شکل گرفته است،گردشگری روستایی را مورد توجه این نوع جوامع قرار داده است. به علاوه با توجه به وجود جوامع عشایری و کوچ رو در کشور ایران می توان از ظرفیت های این جامعه نیز در جهت گسترش گردشگری در بعد بین المللی بهره برد. باززنده سازی شیوه زندگی،معیشت،مراسم های مختلف عزا و شادی ... این نوع جوامعُ به گسترش گردشگری در این حوضه کمک می نماید.
روستای زیبای ابیانه در دامنه کرکس کوه نطنز
محمد غلامی
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور