چکیده:

          نوشتار پیش رو به ضرورت هم‌آهنگ‌سازی و همگرایی استانداردهای حسابداری و گزارشگری مالی بین‌المللی و  اجرایی شدن زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL) تمرکز دارد . از این رو پس از توضیحاتی مختصر در باره استاندارهای بین المللی (IFRS) ، و بیان مزایا بکار گیری استاندارهای بین المللی و چالشهای پیش رو ، به نقش اینتر نت در گزارشگری مالی و تعریف زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر ( XBRL) می پردازیم  و به اختصار به توضیح ویژگیها و بیان فرایند گزارش دهی این زبان گزارشگری می پردازیم .

مقدمه:

      تلاش‌ها برای پاسخ به تقاضای فزاینده‌ی سرمایه‌گذاران ،  قانون‌گذاران، حسابرسان، دانشگاهیان و سایر ذینفعان ، مبنی بر تدوین استانداردهای حسابداری واحد با کیفیت و همچنین  رشد تجارت بین المللی و جریا نهای سرمایه و پیوستگی اقتصادی فزاینده طی دو دهه ی گذشته، منجر به تمایل به هماهنگ سازی استاندارد های حسابداری در میان كشور ها شده است.

       قواعد هیأت استانداردهای حسابداری بین‌المللی درباره‌ی گزارشگری مالی در بیش از یکصد کشور دنیا گسترش یافته است.در کشور ما نیز، استانداردهای حسابداری بر پایه‌ی استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی تهیه و تدوین می‌شوند. به علاوه، بر اساس درخواست سازمان بورس و اوراق‌بهادار ، کمیته‌ی تدوین استانداردهای حسابداری سازمان حسابرسی اجازه‌ی استفاده از استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی را به شرکت‌های فهرست شده در بورس اوراق‌بهادار را  داده است.

استانداردهای گزارشگری مالی (IFRS)

         اندازه ی معمول هر چیز را که بر پایه ی قرارداد ، سنت یا تصمیم سازمانی مبنا و پیمانه ی اندازه گیری درنظر گرفته شده استاندارد می گویند . استانداردهای گزارشگری مالی (IFRS)  مقررات حسابداری هستند كه هیأت استانداردهای حسابداری (IASB ) كه یك نهاد مستقل در لندن است، وضع می کند.  هدف هیأت مزبور وضع مقرراتی است كه شركتهای سراسر جهان به صورت یكنواخت در گزارشگری مالی به کار گیرند.

 IASB   هدف  رسمی  خود را چنین بیان میكند:       

"مجموعه های واحد از استانداردهای جهانی حسابداری قابل درك و قابل اجرا و در جهت منافع عمومی كه اطلاعاتی با كیفیت بالا، شفاف و قابل مقایسه را در صور تهای مالی و سایر گزار شهای مالی تضمین میكنند تا به فعالان بازارهای جهانی سرمایه و سایراستفاده كنندگانی كه تصمیمات اقتصادی می گیرند، كمك كند".

اولین نكته ی قابل توجه در این بیانیه، این است كه IASBبه وضوح آگاه است كه IFRS در ابتدا برای مشاركت کنندگان در بازارهای جهانی گسترش یافته اند و طبق معمول این استاندارد سازی پر از شعارهایی نظیر:  با كیفیت بالا،  شفاف ، قابل مقایسه ، و در جهت منافع عموم ، است.  مجامع حرفه ای ، مؤسسات مالی ، سازما نهای تجاری، سیاستمداران، استادان، كتا بهای درسی، مجله های تجاری و روزنامه ها، معمولاَ فقط بر مبنای چنین واژه های خوشایندی، از توسعه ی IFRS حمایت میكنند.

 برخی از صاحب‌نظران نگرانند که در شرایط وجود فشار سیاسی برای همگرایی استانداردها این امر بر کیفیت کار تاثیر نامطلوب بگذارد. از این رو، هیأت بین‌المللی استانداردهای حسابداری متعهد شده که قبل از الزامی کردن استاندارد یکسان «شناسایی درآمد» آن را به نظرخواهی عمومی بگذارد.

حل تنوع در رویه‌های حسابداری و گزارشگری مالی ضرورتی آشکار است. مدیران اجرایی ارشد و مدیران مالی ارشد در واحدهای تجاری چند ملیتی کسب و کار را در محیط جهانی انجام می‌دهند. این گروه از مدیران اجرایی هر روز با موضوع حکمرانی مقررات متنوع حسابداری در کشورهایی که در آنها فعالیت می‌کنند روبه‌رو می‌شوند. روش یکنواخت نگهداری اطلاعات مالی و گزارشگری، بعضی از تفسیرها و مشکلاتی را که هم ‌اکنون این شرکت‌ها و ذینفعان شان با آن روبه‏رو هستند مرتفع خواهد کرد.

شرکت‌ها در سراسر جهان به دنبال افزایش سرمایه خود در کشورهای خارجی هستند. اما، برای افزایش اثربخش سرمایه در یک بازار خارجی ، صورت‌های مالی یک واحد تجاری چند ملیتی باید برای سرمایه‌گذاران خارجی قابل درک باشد. یکی از راه‌ حل‌های این موضوع تهیه‌ی بیش از یک مجموعه صورت‌ مالی (که صورت‌های مالی چندگانه نیز نامیده می‌شود) با استفاده از زبان ، ارز و اصول حسابداری پذیرفته‌ی همگانی در آن بازارهای خارجی است. اما هزینه‌های بالای این راه‏ حل به شدت از بکارگیری آن جلوگیری می‌کند. راه‏ حل اثربخش ‌تر ایجاد و استفاده از یک مجموعه رویه‌های گزارشگری پذیرفته‌ی همگانی خواهد بود ، این راه ‏حل ، واحدهای تجاری چند ملیتی را قادر به پذیرش اوراق‌بهادار خود در بورس‌ های مختلف جهان، استفاده از فعالیت‌های تأمین مالی گسترده‌تر، و تامین نیازهای بالقوه‌ی اعتباردهندگان و سرمایه‌گذاران، صرف‌نظر از محل اقامت آنها، می‌سازد. به‌علاوه، پیوند بازارهای سرمایه‌ی جهانی عامل موثر پشتیبانی از حرکت به سمت مجموعه‌ی واحد مقررات حسابداری است .

هاپوود ، در حدود یك دهه پیش با منعكس كردن شرایط هماهنگ سازی حسابداری بین المللی خاطر نشان كرد كه  "دنیای حسابداری بین المللی ,واقعاً پویا است."  وی در ادامه اظهار نمود كه پیوستگی بازارهای جهانی، عرصه ی جدیدی را برای هماهنگ سازی رویه های حسابداری فراهم کرده است.

مزایای استفاده از استانداردهای بین المللی (IFRS)     

      به صورت كلی میتوان مزایای استفاده از IFRS را مزایای همسان سازی استانداردهای حسابداری دانست. اگرچه طرفداران استانداردسازی جهانی، مزایای متعددی برایIFRS  بر شمرده اند، كلیه ی این مزایا را می توان درگروه های اصلی زیر جای داد:

• افزایش قابلیت مقایسه

      تردیدی نیست كه یكی از مهم ترین اهداف یكسان سازی جهانی استانداردهای حسابداری افزایش قابلیت مقایسه ی صور تهای مالی است.  از دیدگاه نظری این توافق وجود دارد كه داشتن مجموعه ی واحدی از استانداردهای با كیفیت بالا به نفع سرمایه گذاران است و منجر به كاهش هزینه های اداری جهت دسترسی به بازارهای سرمایه در سراسر جهان می گردد.   در یك بازار  سرمایه  یكپارچه ، منطق وجود مجموعه ی واحدی از استاندارد ها آشكار است ، زیرا  این مجموعه ی واحد ، مقایسه پذیری و درك گزارشگری مالی را  بهبود  می بخشد و به کارگیری سرمایه در فراسوی مرزهای سیاسی را كاراتر می سازد.

گزارشگری مالی از طریق اینترنت در حال رایج شدن است و سرمایه گذاران از هر كشوری ، صرف نظر از كشورهای محل اقامت آن ها به اطلاعات مالی شركت ها دسترسی دارند.

سرعت سرسام آور عرضه اطلاعات انبوه منتشره از طریق شبکه جهانی اینترنت، شکاف اطلاعاتی بزرگی را برای شرکتها ، مدیران و سایر استفاده کنندگان از اطلاعات مالی که  دانش کافی جهت بهره برداری از اطلاعات مذکور را ندارند، ایجاد کرده است.

 در غیاب استانداردهای یكنواخت ، برای مقایسه ی صورت های مالی تهیه شده در كشورهای مختلف به شناخت متقابل یا تطبیق نیاز است.  شناخت متقابل مستلزم آن است كه استفاده كننده ی صور تهای مالی با دو مجموعه ی متفاوت از استانداردها آشنا باشد.  در صورت استفاده از استانداردهای یكنواخت گزارشگری مالی ، به سادگی می توان وضعیت مالی شركتهای سراسر دنیا را با یكدیگر مقایسه کرد و از پیچیدگیها و هزینه های مازاد  پرهیز کرد.

• هزینه‌های اندک از طریق الزام کسب و کار به داشتن تنها یک مجموعه‏ی صورت‌های مالی.

       با پیوسته شدن بازارهای سرمایه ی جهان ، نیاز به مجموعه ی واحدی از استانداردهای حسابداری آشكارتر می شود.  یك مجموعه ی واحد از استانداردهای بین المللی، قابلیت مقایسه ی اطلاعات مالی را افزایش داده و به این ترتیب سرمایه ی بین كشورها به نحو اثربخش تری توزیع خواهد شد.  همچنین گسترش و پذیرش استانداردهای بین المللی، هزینه های مقایسه را برای شركتها كاهش داده و ثبات رویه را در حسابرسی بهبود می بخشد.

• کمک به کشورهای در حال توسعه برای ایجاد استاندارد ملی که در دنیای بین‌المللی امروز سودمند است از طریق ارتقای كیفیت گزارشگری مالی

              حسابداران حرفه ای سراسر جهان بر مجموعه ی واحدی ازاستانداردها متمركز شده و به این ترتیب نقاط ضعف این استانداردها كاملاَ آشكار شده و از طریق رفع اشكالات آن ، شفافیت و كیفیت گزارشگری مالی به میزان زیادی ارتقاء پیدا میكند.       با توجه به شرایط مختلف اقتصادی در سراسر جهان ، تجربیات بسیاری از كشورها دراستانداردها لحاظ شده و از بروز بحران های مالی-  اقتصادی جلوگیری می شود.  از آن جایی كه اطلاعات موجود در صور تهای مالی از منابع دیگری به دست نمی آیند، این مسئله منجر به ارزشیابی هوشمندانه تری دربازارهای سرمایه و در نتیجه كاهش ریسك سرمایه گذاران خواهد شد.

• سردرگمی‌کمتر در تفسیر گزارش‌های شرکت‏های کشورهای مختلف
• نسبت به استانداردهای محلی ، از میزان اطلاعات محرمانه ی در اختیار افراد درون شركت كاسته و منجر به محافظت بیشتر از حقوق سرمایه گذاران خواهند شد. ارتقای كیفیت گزارشگری مالی به  سرمایه گذاران كوچك اجازه  می دهد كه با سرمایه گذاران حرفه ای رقابت كنند و درنتیجه ریسك مبادله ی كاهش پیدا خواهد کرد.
• شفافیت باعث میشود كه مدیران فعالیت بیشتری را درجهت حفظ منافع سهامداران انجام دهند.  به ویژه شناسایی به موقع زیان در صورت های مالی باعث می شود كه مدیران اقدامات سریعتری را بر اثر فشارهای وارده از سوی سهامداران زیان دیده اجرا كنند.
• صرفه جویی در زمان و هزینه

    استانداردهای گزارشگری بین المللی (IFRS) از طریق كاهش هزینه های تطبیق ، هزینه دسترسی به اطلاعات بازارهای سرمایه ی مختلف را كاهش میدهد. حسابداران با فراگیری مجموعه ی واحدی از استانداردها، قادر به تهیه و تحلیل صورت های مالی شركت های سراسر جهان خواهند بود.  سرمایه گذاران نیز با درك استانداردها، اطلاعات را به درستی تفسیر و از این رو ، تصمیمات بهتری را بر اساس آن اطلاعات اتخاذ میكنند.  این مسئله می تواند به كاهش هزینه های سرمایه ی شركت ها نیز منجر شود.

چالش های استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی (IFRS)

            در كنار مزایایی كه برای یكسان سازی استانداردهای گزارشگری مالی وجود دارد، نقاط ضعفی نیز مطرح شده است.  البته تردیدی وجود ندارد كه با گذشت زمان بسیاری از نقاط ضعف این استانداردها مشخص شده و اقدامات لازم برای رفع آن ها انجام خواهد شد.  ولی با توجه به پیامدهای اقتصادی گزارشگری مالی و نقش حسابداری درانتقال ثروت ، كاهش مدت اعمال این تغییرات ، اهمیت به سزایی دارد.  باوجود مدت كوتاه فراگیریIFRS  مطالعات متعددی در زمینه ی چالشهای پیش روی این استانداردها صورت پذیرفته است كه موارد ذكر شده در زیر بر مبنای آ نها قرار دارد.

• چالش استفاده از ارزش منصفانه
• یکسان نبودن محیط و شرایط اقتصادی و سیاسی کشورها
• کاهش کیفیت فرایند تدوین استانداردها
• حفظ نشدن منافع همه گروه های ذینفع

آموزش استانداردهای بین المللی (IFRS) در ایران

بر اساس سند چشم‌انداز و ابلاغیة سیاست‌های کلی اصل 44، ایران به‌کشوری توسعه ‌یافته دارای جایگاه اول اقتصادی در سطح منطقه با تاکید بر رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی تبدیل خواهد شد. از این رو نیاز به آموزش استاندارهای بین المللی امری ضروری می باشد لیکن این آموزشها با چالش هایی پیش رو می باشند که عبارتند از :

• فقدان استانداردهای مدون
• استانداردگذاری نا متقارن

راه کارهای آموزش IFRS در ایران عبارتند از :

• تغییر کتاب های درسی : از تطبیق تا اسقرار

الزامات دوره تطبیق: افزودن متون زیرنویس یا الحاقی به کتاب‌های موجود در جهت توضیح تفاوت‌های استانداردهای موجود و IFRS و درک موارد اختلاف احتمالی IFRS و محتوای موجود کتب آموزشی ایران و تکمیل فرایند تطبیق ظرف یک دوره سه تا پنج ساله و تغییر تمامی کتب درسی موجود می باشد.

 الزامات دوره استقرار: کتب درسی بر پایه استانداردهاي مورد پذیرش ایران تغییر یابد،  البته، دوره تطبیق آمادگی نسبی برای دوره استقرار ایجاد می‌کند و کار تولید متون منطبق بر فضای جدید استانداردها را آسان‌تر می‌سازد.

• آموزش مدرسین برای آموزش مبتنی بر اصول با استفاده از آموزش های کم حجم و اغلب تطبیقی در دوره های بازآموزی واستفاده از متون راهنمای تدریس (IM) ،  هم‌راستايي تلاش‌هاي آموزش دانشگاهي و حرفه‌اي
•  جداسازی موضوع تدوین و تطبیق استانداردها از سازمان حسابرسی
• ایجاد برنامه‌های آموزشی باکیفیت، شناخت‌پذیر و به ‏هنگام از جمله دریافت برنامه‌های آموزشی استانداردهای گزارشگری مالی   بین‌المللی بنگاه‌های کوچک و متوسط ، و سازماندهی کنفرانس‌ها و کارگاه‌های مربوط به استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی.

اهم اقدامات صورت گرفته در جهت هماهنگی با استانداردهای بین المللی (IFRS) در ایران

         در ایران در پی درخواست سازمان بورس و اوراق بهادار، کمیته‏ی تدوین استانداردهای حسابداری سازمان حسابرسی در جلسه مورخ ۱۳۸۹/۱۱/۱۰ پس از بررسی راه‏کارهای مختلف برای هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی ، راه‏کاری را انتخاب کرد که برای بازار سرمایه و صنایع کشور در مجموع کمترین هزینه‏ی ممکن را دارد. بر اساس مصوبه‏‌ این کمیته، شرکت‌های بورسی مجازند از استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی در تهیه‏ صورت‌های مالی خود استفاده کنند. این مصوبه موجب می‌شود کشور ما جزء کشورهایی که استانداردهای بین‏‌المللی را به طور کامل رعایت می‏کنند طبقه‌بندی شود و ارتباط سازمان بورس و اوراق بهادار را برای تعاملات بین‌المللی تسهیل می‌کند.

       در همین راستا سازمان بورس و اوراق بهادار اعلامیه ای را در تاریخ  1392/10/22 با موضوع به کارگیری استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) منتشر کرد . مبنی بر اینکه کلیه شرکتها و نهادهای مالی ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار و به تبع آن ، شرکتهای فرعی و وابسته آنها ، در تهیه صورت های مالی که از تاریخ 1392/01/01 و بعد از آن شروع می شود ، مجاز به تهیه صورت های مالی " تلفیقی " یا " مجموعه " مبتنی بر استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) می باشند . در این خصوص صورتهای مالی شرکت اصلی (جداگانه) باید مطابق با استانداردهای حسابداری ایران تهیه و ارایه شود و لزومی به تهیه و ارایه صورتهای مالی تلفیقی بر اساس استانداردهای حسابداری ایران نمی باشد . بدیهی است تهیه و ارایه صورتهای مالی شرکت اصلی (جداگانه) مطابق با استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی به عنوان مکمل بلامانع است . شایان ذکر است سال 1395 برای الزام ناشران بزرگ پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران جهت تهیه صورتهای مالی مبتنی بر استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی در نظر گرفته شده است ."

و همچنین این سازمان در سال 1390 اقدام به برگزاری اولین سمینار تخصصی استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی نموده است و در سال 1392 نیز مجددا اقدام به برگزاری همایش ملی استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی نموده است .در همین راستا نیز اقداماتی در زمینه بکارگیری زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL) نیز نموده است .

ایجاد طبقه‌بندی زبان گزارشگری تجاری برچسبی برای استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی و استانداردهای گزارشگری مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط به منظور تسهیل استفاده‌ی الکترونیک، مبادله و مقایسه‌پذیری داده‌های مالی تهیه شده بر اساس استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی است  که این کار توسط گروه زبان گزارشگری تجاری برچسبی استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی انجام می‌شود.

  تا قبل از پیدایش زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL)، شرکتها برای ارائه اطلاعات مالی خود از فناوری زبان نشانه گذاری فرامتن (HTML) و یا ارائه اطلاعات به صورت فایل های اطلاعاتی قابل حمل (PDF) استفاده می کردند.

این امر اغلب به کپی کردن و چسباندن یا کپی برداری صرف اطلاعات محدود شده و به دلیل فقدان قالب های پذیرفته شده عمومی و مشترک برای اطلاعات مالی ، پر هزینه و همراه با خطا می باشد.

سیستم گزارشگری XBRL به عنوان یک انقلاب در گزارشگری مالی تلقی شده که باعث کاهش هزینه تولید و دسترسی به اطلاعات جهت تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان از اطلاعات صورت‌های مالی می‌شود. این سیستم گزارشگری می‌تواند افزایش کیفیت اطلاعات، کاهش میزان خطا در اطلاعات و دسترسی سریعتر و ارزانتر به اطلاعات را برای کاربران ایجاد نماید. به علت اهمیت و فواید قابل توجه این سیستم گزارشگری، رئیس SEC از آن بعنوان "گزارشگری تعاملی" یاد کرده و آن را به عنوان آینده گزارشگری مالی معرفی می‌نماید.

 سیاست‌های دولت جمهوری اسلامی ایران  مبنی بر توسعه بازار سرمایه از طریق اجرای اصل 44  قانون اساسی و تلاش در جهت جذب سرمایه‌های خارجی در بازار سرمایه کشور، نیازمند یک بازار کارا با سیستم‌های اطلاع‌ رسانی سریع، دقیق و قابل اتکا است. سیستم گزارشگری XBRL به عنوان ابزاری کارآ جهت تهیه ، تبادل و تحلیل اطلاعات مالی در بازارهای مهم سرمایه دنیا به شکل اجباری و یا اختیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سیستم گزارشگری می‌تواند به تحقق سیاست‌های دولت در امر تعامل با بازارهای سرمایه دنیا و جذب سرمایه‌گذاران خارجی کمک نماید.

زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL)، ریشه در منطق زبان نشانه گذاری توسعه پذیر(XML) دارد. در واقع، نسخه مالی شده زبان نشانه گذاری توسعه پذیر(XML) می باشد. زبان نشانه گذاری توسعه پذیر(XML) و زبان نشانه گذاری فرامتن (HTML)، هر دو بر مفهوم نشانه گذاری الکترونیک و برچسب دار کردن اطلاعات استوار است.

XBRL، خلا‌صه شده عبارت "زبان تجاری گزارشگری گسترش ‌پذیر" و متناظر با زبان اینترنتی HTML درحوزه مالی است،

    برای آنکه بتوان اطلاعاتی را به این قالب زبانی تبدیل کرد، باید آن را طبق قواعد و اصول خاص این نوع زبان، نشانه گذاری کرد تا هر شخصی بتواند بوسیله نرم افزارهای مرورگر آن را بازیابی کند.

همانند استانداردهای حسابداری که مدیران مالی را هدایت می کند که چگونه معاملات تجاری و اطلاعات مالی را گزارش کنند، استاندارد های XBRL نیز مدیران مالی را هدایت می کند که چگونه اطلاعات مالی را به صورت الکترونیکی گزارش کنند.

این زبان، استفاده کنندگان اطلاعات را قادر می سازد که اطلاعات مالی را که بدست می آورند به راحتی تجزیه و تحلیل کنند. XBRL جانشین استانداردهای حسابداری نبوده و بر آنها تاثیر نمی گذارد بلکه به آن کمک می کند که ترجمه کامپیوتری اطلاعات مالی به وسیله هر استفاده کننده توانای XBRL قابل تفسیر باشد.

          ایده اولیه (eXtensible Business Reporting Language) XBRL در سال 1998 توسط چارلز هافمن در یک شرکت آمریکایی مطرح گردید . که به بررسی زبان نوشتار توسعه پذیر XML جهت گزارشگری الکترونیکی اطلاعات مالی پرداخت . CPA و چند شرکت دیگر هزینه های مالی این طرح را عهده دار شدند .

تشکیل سازمان بین المللی XBL در سال 1998 انجام شد . و در نهایت با ارائه آن به AICP طرح تجاری آن که تهیه صورتهای مالی به زبان XML بود در دستور کار قرار گرفت . در سالهای ابتدایی بر روی صورتهای مالی ده شرکت ، پروژه اجرا شد که از اولین شرکتها می توان شرکت Microsoft را نام برد . و در حال حاضر بیش از 250 شرکت از کشورهای مختلف عضو می باشند .

این زبان گزارشگری، در پی وضع استانداردهای جدید حسابداری نیست بلکه در پی راحتی و قابل مقایسه بودن گزارشهای تجاری تهیه شده بوسیله سازمانها به منظور نظارت بر سایر اهداف، می باشد.

بطور کلی، XBRL یک زبان گزارشگری اینترنتی و تحت شبکه جهانی بوده که در این زبان صورتهای مالی واحدهای تجاری بر اساس اشکال و فرمت های خاصی تهیه و در اینترنت در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرد. این زبان گزارشگری مالی در سر تاسر جهان مشترک بوده و امکان تغییر و پردازش اطلاعات با انتقال اطلاعات به نرم افزارهای کاربردی مانند EXCEL میسر است. بوسیله این نرم افزارها، تجزیه و تحلیل اطلاعات ارائه شده توسط XBRL، به راحتی امکان پذیر است.

زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر XBRL دو مشکل اساسی استفاده کنندگان و تهیه کنندگان گزارشهای مالی را حل کرده است.

 اول اینکه امکان تهیه کارآمد و استخراج معتبر داده ها را از طریق به کارگیری فناوریهای موجود فراهم نموده است. با استفاده از XBRL داده های مالی فقط یک بار وارد می شوند لذا بروز اشتباه در ورود مکرر داده ها کاهش  می یابد و نیازی به تهیه تکراری داده ها برای اشکال مختلف گزارشگری نیست، در نتیجه هزینه های تهیه و توزیع صورتهای مالی کاهش می یابد.

 دوم اینکه XBRL دسترسی سرمایه گذاران و تحلیل گران به اطلاعات مالی را تسهیل می کند. برخلاف نظر عموم، در این زبان نیازی به افشای اطلاعات بیش از آنچه که در حال حاضر در گزارشگری مالی انجام می شود، نیست. این زبان توانایی مبادله اطلاعات تهیه شده در فناوریهای مختلف را افزایش داده است. بالاخره این زبان به شرکتها، تحلیل گران و سایر اشخاص کمک می کند تا تصمیم های مدیریتی و مالی بهتری بگیرند.

ویژگیها و مزیتهای XBRL   

• XBRL امکان دسترسی بیشتر به اطلاعات، مقایسه اطلاعات با یکدیگر، امکان دسترسی به اطلاعات سالهای گذشته بصورت یکجا و امکان تحلیل های متفاوت را برای سرمایه گذاران فراهم می کند. دسترسی سریع و شفافیت اطلاعات ارائه شده از طریق این زبان گزارشگری را می توان مهمترین ویژگی های این زبان بر شمرد.

• XBRL یک استاندارد گزارشگری مالی در اینترنت و شبکه جهانی میباشد و هیچگونه مغایرتی با استانداردهای حسابداری ندارد.
• XBRL این امکان را فراهم میسازد که کاربران بتوانند از قدرت مقایسه ای و تحلیلی بالایی بر خوردار باشند به نحوی که در این سیستم میتوانندگزارشات یک شرکت را با گزارشات قبلی آن شرکت و همچنین با گزارشات سایر شرکتهای صنعتی بصورت همزمان مقایسه کند .
• با کاهش زمان تهیه اطلاعات این امکان را به تحلیل گران مالی می دهد که وقت بیشتری را به تحلیل اطلاعات اختصاص دهند .
• استفاده از این سیستم کاهش چشم گیری در خطاهای حسابداری و مالی در ارائه گزارشات و اطلاعات مالی را به دنبال دارد .
• هزینه تهیه اطلاعات مالی را کاهش میدهد و سرعت تهیه اطلاعات را افزایش میدهد .
• گسترش پذیر است و استفاده کنندگان توانایی تغییر در قابلیت های آن را دارند.
• قابلیت بکارگیری در زبان های مختلف و استانداردهای حسابداری متفاوت را دارا می باشد.
• امکان انتشار فوری و تحلیل سریع گزارش ها و برقراری امکان مقایسه و پردازش داده های آنها با هم را فراهم می نماید.
• همگام شدن با بورس های بزرگ دنیا و بالا رفتن امتیاز پذیرش شرکت های ایرانی در سایر بورس های جهان با بالا رفتن کیفیت و شفافیت اطلاع رسانی را فراهم می نماید.
• یکی از ویژگیهای منحصر به فرد XBRL این است که با بردن نشانگر بر روی اقلام صورتهای مالی، تعاریف حسابداری این اقلام مطابق با استاندارد های حسابداری، نمایش داده می شود، به عبارت دیگر، داده ها بطور خود تشریحی هستند. لذا کسانی که با صورتهای مالی و اقلام موجود را در این صورتها آشنایی ندارند از طریق این قابلیت با تعاریف آنها آشنا می شوند. بطور مثال با بردن نشانگر بر روی Net Income(Loss)، تعریف حسابداری سود و زیان خالص برای کاربر نمایش داده می شود.

هدف زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL)

زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیرXBRL  ،  روند و شیوه ای جدیدی در گزارشگری مالی را ارائه می کند.  هدف از بکارگیری این زبان جدید در بازار سرمایه، گزارش دهی یکسان صورتهای مالی و کمک بیشتر به استفاده کنندگان از اطلاعات و صورتهای مالی شرکتها است .

فراهم ساختن مجموعه ای استاندارد از برچسب های زبان نشانه ای توسعه پذیر XML است که می توان از آن برای ایجاد مستندات نمونه استفاده کرد. سپس این مستندات نمونه را می توان در فرمت های گوناگون نمایش داد. استاندارد اولیه این زبان تعاریفی را برای انواع داده‌‌های مالی در بر دارد.

XBRL زبانی رایانه ای برای تبادل الکترونیکی اطلاعات بازرگانی و مالی است که گزارشگری واحدهای تجاری را در تمام جهان دگرگون ساخته است. XBRL مزیت های عمده ای در آماده سازی، تجزیه و تحلیل و تبادل اطلاعات کسب و کار ایجاد می کند. بطور کلی می توان گفت XBRL زبان رایانه ای است که موجب ایجاد محیط نسبتاً امن و کاهش هزینه تهیه اطلاعات، افزایش قابلیت مقایسه گزارش های مالی و داد و ستد اطلاعات مالی بین سیستمهای مختلف می شود.

فرایند گزارش دهی در محیط XBRL

     فرایند گزارش دهی در محیط XBRL را می توان در 4 بخش زیر خلاصه نمود :

   1- ورود اطلاعات : اطلاعات مالی و غیر مالی که واحد تجاری قصد انتشار آن را دارد را از سیستم حسابداری و سایر منابع اخذ و در فرآیند برچسب دار شدن قرار می گیرند.

   2- ایجاد سند مصداق : اطلاعات مرحله قبل بر اساس رده بندی منتخب و توسط نرم افزار های مخصوص برچسب دار می شوند.

   3- انتقال سند مصداق : سند مصداق تهیه شده در مرحله قبل، توسط اینترنت در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرد.

4- بازیابی اطلاعات : استفاده کننده، سند مصداق را از اینترنت دریافت نموده و بر اساس الگوی گزارشگری خود و رده بندیی که سند مصداق طبق آن تهیه شده، اطلاعات مورد نیاز خود را استخراج می کند.

استفاده کنندگان و ذینفعان XBRL

     بطور کلی با استفاده از این زبان گزارشگری، اطلاعات و گزارشات ارائه شده، قابل اتکا ، کاراتر، و قابل دسترس خواهند شد. XBRL، روشی را برای منسجم کردن اطلاعات و جمع آوری اطلاعات و تسهیل تجزیه و تحلیل گزارشات با استفاده از نرم افزار های مربوط را ارائه می کند. دولتها، قانون گذاران، بازارهای بورس اوراق بهادار و شرکتهای خدمات مالی و ارائه کننده اطلاعات مالی از اطلاعات منتشر شده بوسیله XBRL استفاده می کنند.

    همچنین حسابداران مالی و مدیریت، مدیران شرکتها، تجزیه و تحلیل کنندگان مالی، سرمایه گذاران، اعتبار دهندگان نیز از این اطلاعات استفاده خواهند کرد. به علاوه شرکتهای کامپیوتری و فناوری اطلاعات با خلق نرم افزارهای مرتبط با این زبان می توانند به نوعی با آن در ارتباط باشند.

مقایسه XBRL با ابزاری مشابه به نام CODAL

   چند ویژگی  XBRL، آن را از ابزار مشابه به نام CODAL متمایز  می کند که عبارتند از:

• XBRL جهت ارائه صورتهای مالی در سطح بین الملل می باشد در حالی که CODAL برای ارائه اطلاعات مالی در داخل یک کشور مورد استفاده قرار می گیرد.
• اشکال صورتهای مالی در CODAL ثابت و بدون انعطاف می باشد ولی در XBRL، تقریبأ بیش از 150 مورد رده بندی صورتهای مالی وجود دارد که در هنگام گزارش دهی صورتهای مالی می توان با توجه به نوع رده بندی اطلاعات در صورتهای مالی از آنها استفاده نمود.
• CODAL   بر روی اطلاعات میان دوره ای تمرکز دارد ولی این فرآیند در XBRL پیشرفته تر است.
• XBRL نسبت CODAL دارای قدرت جستجو و مقایسه بالاتری می باشد.

    با توجه به مقایسه این دو زبان ارائه اطلاعات مالی، مزایا و منافع XBRL بیش از پیش به چشم می آید و نشان از شفافیت بیشتر، انعطاف پذیری، و جهان شمول بودن این ابزار ارائه اطلاعات دارد.

    از مشکلات عمده پیش روی گزارشگری الکترونیکی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در برخی مواقع فناوری لازم، مثل اینترنت، برنامه نویسی و حتی کامپیوتر مناسب در اختیار عرضه کننده و استفاده کننده اطلاعات قرار ندارد.
• در گزارشگری الکترونیکی مسلمأ برخی اطلاعات و گزارشات نادرست و حتی غیر قانونی وجود خواهد داشت.
• ویروسهای کامپیوتری و پاک شدن اطلاعات و وجود هکرها، همواره مشکلی برای این نوع گزارشگری خواهد بود.

چالش های پیش روی XBRL در ایران

     استقرار این سیستم با همه منافع و مزایای خود، چالش هایی به همراه خواهد داشت زیرا کشور ما تقریبأ با این زبان بیگانه بوده و راه زیادی در پیش است تا به استانداردهای جهانی این زبان برسیم. مقاومت شرکتها و موسسات در پذیرش و استقرار سیستم، عدم همکاری و همراهی سازمان های تاثیر گذار در این زمینه، آموزش XBRL، یکسان سازی استانداردهای حسابداری ایران با استانداردهای بین المللی، پذیرش شرکتها در بورس های بین المللی و ..... را می توان از مهم ترین چالش های استقرار این زبان در ایران نام برد.

مشکلات بر سر پیاده سازی واقعی XBRL

• در بسیاری از موارد تصمیم گیرندگان تقتصادی بدون اطلاعات و تحلیل و بررسی ، تصمیم گیری می کنند
• یکی از مشکلات اساسی که در استقرار XBRL در ایران وجود دارد ، سیستم اطلاعات حسابداری شرکت ها می باشد ، که برای هماهنگ شدن با استقرار و گزارش رسانی لحظه به لحظه  XBRL با مشکل مواجه می شوند ، همچنین هنوز شرکت ها (مخصوصا شرکت های بورسی ) از لحاظ قانونی مجبور نشده اند که از سیستم های تعریف شده و استاندارد استفاده کنند .
• همچنین برای استقرار XBRL ، از قبیل سیستم (Enterprise resource planning) ERP در بسیاری از شرکتهای مورد استفاده از این سیستم به کار گرفته شده اند که در ایران هنوز شرکتهای معدودی سیستم های ERP را دارا هستند و آن هم به صورت محدود راه اندازی کرده اند .
• مشکل حسابرسی در ایران هنوز نرم افزاز را برای حسابرسی اینگونه اطلاعات طراحی نکرده است .
• علی رغم تغییرات صورت گرفته در محیط فعالیت تجاری ، گسترش ICT ، مشارکتهای بین المللی در ایجاد و استفاده از اطلاعات ، آموزش در موسسات عالی ما برای مباحث نوین ICT و انتقال به نسل بعد صورت نمیگیرد.
• الزامات قانونی در کشور وضع نشده است در مورد XBRL و گزارشهای اینتر نتی .
• هنوز مدیران و هیات مدیره شرکت ها با نقش اطلاعات حسابداری ووظیفه خود در ارتباط با تهیه و ارائه این اطلاعات و یا حتی چگونگی استفاده از اطلاعات مذکور ، به اندازه کافی آشنا نیستند .

نتیجه گیری :

نیاز به یكنواخت سازی استانداردهای گزارشگری مالی از مدت ها پیش مطرح بوده است. یكی از را ه حل هایی كه برای این مشكل اندیشیده شده استفاده از استانداردهای بین المللی حسابداری است.استانداردهای بین المللی با شعار هایی از قبیل"استانداردهای باكیفیت "و"در جهت منافع عموم " طرفداران زیادی را جذب کرده است و تا كنون حدود 100 كشور را نیز تحت نفوذ خود قرار داده است.

یکی از ابزارهای استاندارد حسابداری بین المللی IFRS استفاده از زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر است این زبان گزارشگری تجاری توسعه پذیر باعث افزایش سرعت پردازش اطلاعات، کاهش زمان تهیه اطلاعات، افزایش سرعت جستجو در اطلاعات، کاهش هزینه تهیه و ارائه گزارشات، افزایش شفافیت گزارشات و اطلاعات مالی شرکتها می شود. XBRL یک نوع فناوری است که می تواند دقت، درستکاری، کارایی و شفافیت گزارشگری مالی را افزایش دهد. این زبان، استفاده کنندگان از اطلاعات را قادر می سازد که اطلاعات مالی را که بدست می آورند به راحتی تجزیه و تحلیل کنند. XBRL  جانشین استانداردهای حسابداری نبوده و بر آنها تاثیر نمی گذارد بلکه به آن کمک می کند که ترجمه کامپیوتری اطلاعات مالی به وسیله هر استفاده کننده توانای XBRL قابل تفسیر باشد.

در حال حاضر بکارگیری XBRL مشکلات بیشتری نسبت به مزایای آن دارد. عدم وجود نهادی مستقل جهت ایجاد ساختارهای اجرایی آن در کشور و ناآشنا بودن مدیران و اکثرکارشناسان مالی با این سیستم باعث عدم ارائه گزارشات در این زبان شده است.

منابع:

• همایش ملی استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی ، سازمان بورس و اوراق بهادار
• اخبار مجامع حرفه ای ،جامعه حسابداران رسمی
• دکتر علی محد قنبری ، عضو هیأت علمی دانشگاه صنعت و نفت
• سعید عظیم زاده آرائی ، زبا گزارشگری تجاری توسعه پذیر (XBRL) ، دکتر علی محمد قنبری
•  http://www.iran-xbrl.ir
• http://xbrl.seo.ir
• http://www.iraco.org/tutorials/standards/103-ifrs.html
• http://xbrleducation.com
• http://ifrs.com