خطوط انتقال انرژی دریای خزر و تأثیر آن بر ژئوپلیتیک

دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان است که بین آسیا و اروپا واقع شده و فاقد آبراه طبیعی به آبهای آزاد می‎باشد. تا پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، دریای خزر به عنوان دریای ایران- شوروی شناخته می‎شد ولی در عمل تحت اختیار و سلطه شوروی قرار داشت و حتی استخراج نفت و تقسیم آن بین جمهوری‎های خودمختار داخلی شوروی بدون هماهنگی با ایران در محدوده مناطق بالای خط موهوم حسینقلی- آستارا صورت گرفته بود. به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ظهور سه کشور جدید قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان، وضعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک منطقه نیز تغییر یافت و منابع انرژی موجود در آن توجه قدرت‌های منطقه‎ای و فرامنطقه‎ای را بیش از پیش به خود جلب کرد. با افزایش روز افزون وابستگی اقتصادی جهان به منابع انرژی هیدروکربنی و ادامه تنش‎ها در خاورمیانه و بی‌ثباتی آن منطقه و همچنین ظهور روسیه به عنوان یک بازیگر اصلی در بازار انرژی جهان، نفت و گاز خزر و مسیرهای انتقال انرژی آن به بازارهای مصرف نیز مورد توجه قدرت‌های بزرگ صنعتی و شرکت‎های نفتی جهانی قرار گرفت. از آنجا که منطقه مزبور در خشکی محصور بوده، بزرگترین مشکل ژئوپلیتیک این جمهوری‎ها و شرکت‎های نفتی، انتقال نفت و گاز این منطقه به بازارهای جهانی است که به ناچار برای عرضه انرژی باید از خطوط انتقالی استفاده شود. در این مقاله سعی می‎شود با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که مسیرهای انتقال خطوط انرژی این منطقه چه تأثیری بر ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی خواهد گذاشت و چه فرصت‎ها و چالش‎هایی را پیش روی ایران خواهد گذارد.

انرژی، ژئوپلتیک دریای خزر، خطوط انتقال انرژی، ژئوپلتیک جمهوری اسلامی ایران