هنجارگریزی آوایی در مثنوی‌های سنایی

یکی از حوزه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی مهم که اخیراً به آن توجّه زیادی شده‌است، بررسی متون ادبی پارسی بر پایه نظریّات نوین زبان‌شناسی و ادبی است. یکی از این نظریّه‌‌ها، نظریّه هنجارگریزی است که نخستین بار «لیچ» آن را ارائه کرد. هنجارگریزی یکی از مهم‌ترین عوامل پیدایش سبک ادبی است. در پژوهش حاضر برای رسیدن به پاسخ این پرسش که سنایی چگونه از هنجارگریزی آوایی در آفرینش ادبی بهره برده است، مثنوی‌های او، شامل حدیقه‌الحقیقه، سیرالعباد، عقل‌نامه، عشق‌نامه، سنایی‌آباد، تحریمه‌القلم، طریق‌التحقیق و کارنامه بلخ را بر پایه این نظریّه بررسی کرده‌ایم. برای این کار، این مثنوی‌ها از لحاظ انواع زیرمجموعه‌های هنجارگریزی آوایی، مانند ابدال، اشباع، تخفیف و ... مورد بررسی قرار گرفت. بررسی‌های انجام شده مشخّص کرد که سنایی از این توانایی زبان در جهت زیبایی شعر خویش، بهره برده‌است. همچنین در این بررسی، این نکته نیز مشخّص شد که سنایی، صرفاً بنابر ضرورت وزنی دست به هنجارگریزی نزده‌است؛ بلکه گاهی هنجارگریزی را برای ایجاد صنایع بدیعی‌ای، مانند سجع، جناس و ... به کار برده است؛ امری که باعث آفرینش زیبایی در شعر وی شده‌است. بر اساس نتایج این پژوهش، در اشعار سنایی پربسامدترین هنجارگریزی آوایی، فرآیند تخفیف و کم‌بسامدترین آن، فرآیند تشدید است. همچنین باید گفت که به نسبت تعداد ابیات هر مثنوی، مثنوی عقل‌نامه، بیشترین و مثنوی حدیقه، کمترین هنجارگریزی آوایی را در خود داشته‌اند.

برجسته‌سازی، هنجارگریزی آوایی، لیچ ، مثنوی‌های سنایی