تحلیل و بررسی دلالت‌های ضمنیِ رمان تنگسیر

نشانه‌شناسی یکی از نظریه‌های خوانشِ متون ادبی است؛ این دانش به مطالعة نظام‌مندِ علل و عواملی می‌پردازد که در فرایندِ تولید و تفسیر نشانه‌ها دخیلند. یکی از مباحث مطرح‌شده در نشانه‌شناسی، دلالت ضمنی نشانه‌هاست که به بررسی معانی تلویحی و غیرمستقیم نشانه می‌پردازد. تنگسیر یکی از موفّق‌ترین رمان‌های ادبیّات معاصرِ ایران است. در این رمان بخش عمده‌ای از وقایع، شخصیّت‌ها، کنش‌ها، صحنه‌ها و نام‌ها علاوه‌بر معنای صریح و مستقیم خود، معانیِ ضمنی و غیرمستقیمی نیز دربردارند که با واکاوی آنها می‌توان به لایه‌های زیرین متن دست یافت و سویه‌های پنهان آن را آشکار کرد. در این نوشتار کوشیده‌ایم به بررسی دلالت‌های ضمنی این رمان بپردازیم؛ برای این منظور ابتدا شرح مختصری از نشانه‌شناسی و مبحث دلالت‌های ضمنی ارائه کرده‌ایم و سپس دلالت‌های ضمنی رمان تنگسیر را در سه دستة دلالت‌های ضداستعماری، جامعه‌شناختی و اسطوره‌ای بررسی کرده‌ایم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دلالت‌های ضمنیِ ضداستعماری این رمان، بیشتر به توطئه‌ها و دسیسه‌های استعمار انگلیس در منطقة جنوبِ ایران اشاره دارد. دلالت‌های ضمنیِ جامعه‌شناختی رمان، جامعه‌ای را به تصویر می‌کشد که در آن فقر و فلاکت و ستمگری و ستم‌پذیری به اوج رسیده است و دلالت‌های ضمنیِ اسطوره‌ای رمان نیز رسم قربانی کردن گاو در آیین میترائیسم و کهن‌الگوی گذر از آب در اساطیر را تداعی می‌کند.

نشانه‌شناسی؛ دلالت‌های ضمنی؛ تنگسیر؛ صادق چوبک.