پ‍ژوهشي بازتاب مؤلفه های فرهنگ مدرن در مطبوعات عصر قاجار(بررسی روزنامه های وقایع اتفاقیه و اختر)

تغییرات عمده‌اي كه پس از رنسانس در جهان ايجاد شد،‌ نتيجه تحولات فرهنگ جوامع غربي بود. در ايران دوره قاجار، گسترش شعاع ارتباطات، به تحولاتي انجاميد كه همسو با تغييرات جهان غرب يا به اصطلاح دنياي مدرن بود. در اين ميان، عدم تمايز ميان عناصر مادي و غيرمادي فرهنگ، ‌‌تضادهاي گوناگونی را برای جامعه ايران به دنبال داشته‌است درحالي كه توجه به اين تفاوت‌ها و لزوم تحولات همزمان و متعادل دو بخش فرهنگ مي‌تواند هم در تأمین زندگي مادی و رفاه جامعه و هم در كيفيت زندگي اعضاي آن مؤثر باشد. در اين مطالعه، در پي بازخواني نخستين گام‌هاي ورود جامعه ايران به دنياي مدرن برآمده‌ايم و براي اين منظور، مطبوعات را برگزيده‌ايم كه از اولين ابزارهاي آگاهي‌رساني درباره جهان مدرن بوده‌اند. بنابراين، مقاله حاضر با هدف شناخت نحوه انعكاس مؤلفه‌هاي مادي و غيرمادي فرهنگ مدرن در مطبوعات دوره قاجار(عصر ناصري)، با استفاده از چارچوب مفهومي مبتني بر عناصر مادي و غيرمادي فرهنگ، مطالعات نظري مبتني بر نظريه‌هاي اشاعه نوآوري‌ها و تأخر فرهنگي،‌ با روش تحليل محتواي كمي، محتواي دو نشريه وقايع‌اتفاقيه و اختر را بررسي كرده‌است. وقايع‌اتفاقيه تنها نشريه فارسي زبان داخل كشور طي نخستين دهه حكومت ناصري (1275- 1265 ه.ق)بوده و اختر با روش قرعه‌كشي از ميان نشريات موجود در سومين دهه(1297- 1287 ه.ق) انتخاب شده‌است. از هر نشريه،‌12 شماره با روش سيستماتيك انتخاب شده است. متغير وابسته، ‌نام نشريه و متغيرهاي مستقل شامل سبك مطلب، محتواي مطلب، پرداختن مطلب به عناصر فرهنگ مدرن،‌ عنصر مادي فرهنگ مدرن در مطلب، عنصر غيرمادي فرهنگ مدرن در مطلب، و جهت‌گيري مطلب نسبت به عناصر فرهنگ مدرن بوده‌است. تمام داده‌ها با نرم افزار spss پردازش، و با استفاده از آزمون كاي اسكوئر رابطه ميان متغير وابسته و متغيرهاي مستقل بررسي شد. نتايج نشان مي‌دهد بين دو نشريه از نظر متغيرهاي مستقل، تفاوت معناداري وجود دارد. نخست، اگرچه اكثر مطالب هر دو نشريه در سبك خبر تنظيم شده اند، گزارش سهم بيشتري را در وقايع اتفاقيه يافته و اختر به نسبت بيشتري، مقاله و مطالب تحليلي منتشر كرده‌است. ضمناً تنوع سبك در اختر بيش از وقايع اتفاقيه است و همچنين، مكتوبات خوانندگان در اين نشريه منتشر شده‌است. دوم، محتواي مطالب وقايع اتفاقيه، اكثراً اجتماعي است و در اختر، امور سياسي انعكاس بيشتري يافته‌اند. سوم، عناصر فرهنگ مدرن در هر دو نشريه، نسبت به كل مطالب، از سهم كمي برخوردارند و عمده موارد موجود نيز عناصر مادي بوده‌‌اند. با اين حال، در جزئيات تفاوت وجود دارد به‌طوري كه در وقايع اتفاقيه، تجهيزات و اماكن نظامي، سهم بيشتري در مقايسه با ساير عناصر يافته‌اند و اختر نسبت به عناصر مادي در حوزه سياست، توجه بيشتري نشان داده‌است. در مورد پرداختن به عناصر غيرمادي فرهنگ مدرن، تنوع و تعداد اين عناصر در اختر بيش از وقايع اتفاقيه است. به‌علاوه، هر دو ئشريه در عمده مطالب خود سعي در اطلاع‌رساني پيرامون مؤلفه‌هاي مادي و غيرمادي فرهنگ مدرن داشته‌ و كمتر به جهت‌گيري پرداخته‌اند. با اين حال، طيف جهت‌گيري نسبت به اين عناصر در وقايع اتفاقيه، صرفاً خنثي يا مثبت است درحالي‌كه در اختر، جهت‌گيري منفي و طرد برخي مؤلفه‌ها هم قابل تشخيص است.

مطبوعات، قاجار، عناصر فرهنگ مدرن.