ریشه‌شناسی چند واژه تالشی (گویش تالشی مرکزی)

تالشی از زبان‌های ایرانی شمال غربی است که در کرانه‌های جنوب غربی دریای خزر، از سفیدرود در جنوب تا لنکران جمهوری آذربایجان در شمال متداول است و به سه گویش ‌شمالی، مرکزی و جنوبی طبقه‌بندی می‌شود. این تنوع گونه¬ای بنابر گستردگی حوزة اقلیمی گویشوران، وجود موانع طبیعی، زندگی قبیله¬ای و عشیره¬ای، نبودِ خط و آثار فرهنگی مدون، طبیعی به نظر می رسد اما با دستکاری عوامل اجتماعی و فرهنگی برون مرزی، هر روز فاصله این گویش¬ها از هم بیش¬تر می¬شود. از منظر ریشه‌شناسی، زبان‌های ایرانی به‌ویژه تالشی کمتر مورد مطالعه قرارگرفته‌اند. ارتباط تاریخی زبان‌ها از طریق پژوهش‌های ریشه‌شناسی بیشتر و بهتر درک می‌شود. از نظر تاریخی، تالشی همانند دیگر گویش های شمال¬غربی ایران بازماندة زبان مادی در دورة ایرانی باستان و از نظر تحولات آوایی و نیز از جهت واژگان، همانند دیگرگویش¬های شمال¬غربی، شبیه زبان پهلوی اشکانی (پارتی) در دورة میانه است و از این جهت در برابر گویش¬های جنوب¬غربی قرار دارد که بازماندة فارسی باستان¬اند و تحولات آوایی¬شان به فارسی میانه و فارسی نو شبیه است. تالشی تمام ویژگی¬های آوایی شاخص گویش¬های شمال غربی ایران را دارد، در این مقاله یازده واژه تالشی ریشه‌شناسی شده و بر اساس آوانگاری ثبت‌شده در گویش تالشی مرکزی دکتر محرم رضایتی کیشه‌خاله آورده و برابر واژه در دیگر گویش‌های ایرانی نیز ذکر گردیده است. کلمات ریشه‌شناسی شده عبارتند از: darzan (سوزن)، dānza (دوازده)، ās’t’āv (آسیاب)، vuz (گردو) ، suan (سوهان)، kasə (لاک پشت)، bul’urz’a(کرم خاکی)، gənəste (افتادن)، min (کمر)، vinde (دیدن)، jaxt (همین‌که؛ درست؛ برای سنجش زمان کوتاه). بررسی ریشه¬شناختی گویش تالشی، به‌روشنی پیوستگی و قرابت این گویش را که از گویش‌های ایرانی نو است، با زبان¬های ایرانی در سه دورة تاریخی و نیز دیگر گویش¬های ایرانی که در این سرزمین تکلم می¬شوند نشان می¬دهد و این امر خود کمک شایانی خواهد بود در جهت حفظ و نگهداری این گویش که به‌واسطۀ گرایش گویشوران تالشی به زبان فارسی معیار، اندك¬اندك در حال زوال است و افزون بر آن، زمینۀ مناسبی فراهم خواهد نمود برای پژوهش¬های زبانی دیگر گویش¬های ایرانی که با این گویش پیوند زبانی و تاریخی دارند.

تالشی مرکزی، ریشه شناسی، تالشی