انگیزه‏ها و آماج‏های طنز حافظ

طنز گونه‏ای ادبی است که با دیگر گونه‏های شوخ طبعی از جمله هجو، هزل و مطایبه پیوندهای مشترک و ناگسستنی دارد. به همین دلیل طنزپژوهانی که در تعاریف خود سعی داشته‏اند بین طنز و واژگان پیرامون آن تفکیک و مرزبندی دقیق قائل شوند، معمولاً دچار اغتشاش و سر در گمی شده‏اند؛ بویژه اینکه میان طنز در معنی سنّتی آن با طنز مدرن تا حدودی تفاوت است. حافظ شیرازی(792ـ725ه.ق) لسان‏الغیب ادب پارسی است که از دریچه‏های مختلف می‏توان به آثار او نگریست، از جمله طنز را در آثار وی بررسی کرد. در این پژوهش پس از گفتاری کوتاه دربارة چیستی طنز، سعی شده‏ است که با توجه به طنز موجود در ادبیات کلاسیک، این مقوله را در دیوان حافظ بررسی کنیم و به چند هدف برجسته نظیر طنز در نکوهش زاهدان ریایی، طنز پیرامون مقدسات دین، طنز و تعریض با مدعیان کرامت، فریاد طنز در برابر خواری اهل علم و دانش، طنز و شوخی با معشوق، طنز و شوخی با مرگ و عوالم پس از مرگ، طنز و شوخی با توبه و ... اشاره کنیم.

حافظ، طنز، شوخ طبعی، اجتماع، اهداف