پهنه‏ بندی آسیب ‏پذیری آب‏ های زیرزمینی با استفاده از مدل DRASTIC و SI در محیط GIS (مطالعۀ موردی: دشت عجب‏ شیر)

دشت عجب‏ شیر در استان آذربایجان شرقی و در شمال غرب ایران واقع شده است. این دشت تأمین‏ کنندۀ آب شرب، کشاورزی و صنعت شهرستان عجب‏ شیر است. در این تحقیق با توجه به ویژگی ‏های هیدرولوژی و هیدروژئولوژی منطقۀ مطالعه‌ شده، آسیب‏ پذیری منابع آب زیرزمینی آبخوان در برابر عوامل آلاینده با استفاده از دو مدل DRASTIC و SI در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی پهنه ‏بندی شده است. در مدل DRASTIC از هفت پارامتر شامل عمق سطح ایستابی، تغذیۀ خالص، محیط آبخوان، محیط خاک، توپوگرافی، محیط غیراشباع و هدایت هیدرولیکی برای تهیۀ نقشۀ آسیب ‏پذیری استفاده می‏ شود. در مدل SI نیز پنج عامل عمق آب زیرزمینی، تغذیۀ خالص، سنگ‏ شناسی آبخوان، توپوگرافی و کاربری اراضی در ارزیابی آسیب ‏پذیری آبخوان مؤثر‌ند. پس از تهیۀ لایه ‏های اطلاعاتی در محیط نرم‏ افزار ArcGIS و وزن‌دهی آن ها، با تلفیق لایه‏ های هر یک از دو مدل، نقشۀ نهایی آسیب‏پ ذیری آبخوان نسبت به آلودگی تهیه شد. با توجه به نقشۀ پهنه ‏بندی به‌دست‌‌آمده از مدل SI، حدود 24/2 درصد از منطقۀ مطالعه‌ شده در محدودۀ آسیب‏ پذیری خیلی‌کم، 27/5 درصد آسیب‏ پذیری کم، 08/45 درصد آسیب‏ پذیری متوسط تا کم، 09/39 درصد آسیب ‏پذیری متوسط تا زیاد و 3/8 درصد در محدودۀ آسیب‏ پذیری زیاد قرار دارد. بر اساس نقشۀ مدل DRASTIC نیز 48/13 درصد از مساحت منطقۀ مطالعه‌ شده در محدودۀ آسیب‏ پذیری خیلی‌کم، 43/55 درصد آسیب‏ پذیری کم، 69/28 درصد آسیب ‏پذیری متوسط تا کم و 08/3 درصد در محدودۀ آسیب‏ پذیری متوسط تا زیاد قرار دارد. ارزیابی دو مدل استفاده‌ شده با شاخص کیفی TDS نشان داد مدل SI با ضریب همبستگی 76/0 نسبت به مدل DRASTIC ‌دقت زیادی برای تهیۀ نقشۀ آسیب ‏پذیری منطقه دارد. همچنین با توجه به نقشه ‏های تهیه‌ شده از هر دو مدل و به‌ منظور کنترل و جلوگیری از آلودگی بیشتر آبخوان دشت عجب ‏شیر و نگهداری این منابع باارزش برای استفادۀ آیندگان، حفا‌ظت از منابع آب زیرزمینی منطقۀ مطالعه‌ شده توسط مدیران و برنامه ‏ریزان ضروری است.

آب‏ های زیرزمینی؛ آسیب‏ پذیری؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی؛ دشت عجب‏ شیر؛ مدل SI؛ مدل DRASTIC