دیدگاه زمخشری درباره قرائات

تفسیر ادبی قرآن بر مؤلفه­های بسیاری بنا نهاده شده که از جمله آنها، اهتمام به طرح و بررسی قرائت­های مختلف قرآن است. بر این اساس، تفسیر کشاف زمخشری نیز ـ به عنوان یکی از تفاسیر ادبی قرآن ـ طرح و بررسی گونه­های مختلف قرائات را مورد اهتمام قرار داده و از این ظرفیت در جهت بیان اندیشه­های اعتزالی خود نیز بهره برده است. این جستار، با روشی توصیفی ـ تحلیلی مسئله قرائات را در تفسیر کشّاف بررسی کرده است، نتیجه آنکه: زمخشری در قبال قرائات رویکردهای مختلفی در پیش گرفته است که عبارت­اند از: «استفاده از اختلاف قرائت برای غنابخشی به تفسیر»، «شرح تفاوت­های لغوی قرائات مختلف آیه»، «استخدام قرائت در ترجیح وجوه تفسیری آیه» و «ترجیح و ارزش­گذاری قرائات». او برای ارزش­گذاری و گزینش قرائت­ها معیارهایی چون: «بلوغ معنایی»، «تناسب معنوی»، «قوت معنا و زیبایی لفظ» و «قواعد علم نحو» را به کار بسته است. با این حال، اصل مسئله طرحِ گسترده قرائت‌های مختلف از یک آیه، با آسیب­هایی چون اعتباربخشی به قرائت­های نامعتبر، تزلزل متن، تحریف معنوی قرآن و تحیر مخاطب مواجه است و نقطه منفی در تفسیر قرآن به شمار می­آید. از این رو، اولین گام مفسر برای فهم مفاد آیات، باید تحقیق از قرائت صحیح آیات باشد تا زیربنای تفسیر قرار گیرد.

اختلاف قرائت زمخشری تفسیر کشاف تفسیر ادبی ترجیح قرائات خاستگاه قرائات