گنبد و سیر تحول آن در معماری

گنبد سقفي است نيم كروي يا مقعر كه معمولاً در بالاي پلانهاي مدور يا مربع و كثيرالاضلاع، كه با كمك گوشوار مدور مي‌شود، تعبيه مي‌گردد. گنبد داراي سوابق طولاني است كه قدمت و سير تحول آن بخوبي روشن نيست. معماران ایرانی در نهایت چیره دستی و قدرت تخیل فراوان مطابق روحیات و احساسات خود و جامعه آن روزگار انواع گنبد را از لحاظ فرم،ابعاد، مصالح و ... به دنیای مادی هدیه کردند. گنبد یکی از عناصر مهم در معماری ایران است و یکی از بخش های نا گسستنی از آن است دلایل استفاده از گنبد در معماری این بود که ایرانیان اصولاً از ساختمان با ستون های زیاد خوششان نمی آمد و برای اینکه یک فضای مسقف بزرگ بدون ستون ایجاد کنند از شیوه نیارشی گنبد استفاده می کردند. برخی از نمادها در بسیاری از فرهنگ‌های جهان مشترک‌اند. گاه این نماد‌های مشترک مدلول واحدی هم دارند و این بر اهمیّت مطالعه‌ی آنها برای دست‌یابی به مشترکات فطری انسانها، مشترکات وحیانی آنان و شناخت تعامل میان فرهنگ‌های بشری می‌افزاید. گنبد در زمره‌ این نمادها است. در این مقاله ضمن تشریح اجمالی و آشنایی با انواع گنبد و سیر تحول آن به برخی از مطالعات صورت پذیرفته و تحلیل های سازه ای گنبدها توسط محققان کشور، به دانش ژرف سازندگان میراث ارزشمند کشورمان اشاره شده است که مقاومت و پایداری سازه ای گنبدها در نتیجه آگاهی پیشینیان و عالمانه بودن اجرای گنبدهای تاریخی، تلقی می شود. به رغم آنچه برشمرده شد با استناد به تحولات صورت پذیرفته در دنیای معاصر و وجوب آشنایی با ابداعات جدید، به خلاء حضور خلاقانه مهندسان ایرانی در این عرصه اشاره شد و لزوم تداوم راه پیشینیان توسط مهندسان معاصر ایرانی و تأثیر مبتکرانه آنها در این مسیر مورد تاکید قرارخواهد گرفت.

معماری ایران، معماری اسلامی، معماری سنتی، سازه‌های سنتی، گنبد، تحول،گونه شناسی