تأمّلی در شباهتها و تفاوتهای باریگِندان ارمنی و برغندان ایرانی

مراسم برغندان ایرانی که از آن با تعابیر دیگری چون: سنگ اندازان، کلوخ اندازان، کلوخ خیسان و... یاد می شود با جشن باریگندان (Barekendan) ارمنی، شباهت ها و تفاوت هایی دارد. برپایی این سنّت، در روز قبل از عید بزرگ مسیحیان و قبل از آغاز ماه مبارک رمضان و ترتیب دادن سفره های رنگین از مشترکات این دو سنّت می باشد. امّا تفاوتهای برغندان ایرانی با باریگندان ارامنه، آنقدر زیاد است که جز نام و زمان تقریباً مشابه که البته در برغندان ایرانی، علاوه بر ماه شعبان، در ماه محرّم نیز برگزار می¬شود- و غذاهای متنوّع آن؛ عملاً تشابهی میان این دو دیده نمی شود. پرسش اصلی این تحقیق این است که آیا برغندان ایرانی، واقعاً همان باریگندان ارمنی است؟ برای پاسخ به این پرسش، ریشه های این دو اصطلاح را بررسی و تشابه و تفاوتهای این دو را خاطر نشان کرده ایم. این پژوهش به صورت کتابخانه ای شکل گرفته است. در این تحقیق، پیشینۀ این مراسم و شیوه های برگزاری آن از منابع دست اوّل، بررسی و با ارائۀ شواهدی از متون نظم و نثر فارسی، تشابهها و تفاوتهای اساسی آن دو بیان شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد باریگندان ارمنی، از دیر باز تا کنون همواره جشنی ملّی- مذهبی و معادلِ شادی، سرور و شادمانی بوده است، امّا برغندان ایرانی چه از نظر زمانی و چه از نظر چگونگی بر پایی، آنچنان دستخوش تغییرات و تحوّلات گسترده، بوده است که زمانی سنّتی میمون و مبارک، برای برپایی جشن و سرور و پایکوبی بوده است. زمانی حربه¬ای دینی، در دست مُحتسبان و زاهدان ریایی، برای مبارزه با نشاط و پایکوبی شرابخوران شده و معنایی معادل نفرت و بیزاری گرفته است. در ایّام متأخّر نیز در روندی دو سویه و مخالف، هم به عنوان جشن و سرور و مستی و پایکوبی بی اندازۀ قبل از ماه رمضان و هم مراسم کاملاً مذهبی، برای توبه و انابت از گناه، مورد استفاده واقع شده است. امّا آنچه باریگندان ارمنی را از برغندان ایرانی کاملاً متمایز می کند، زدن صورتک به چهره در باریگندان است و آنچه برغندان ایرانی را از باریگندان ارمنی، جدا می سازد، زدن جام به سنگ و شکستن جام و پیاله می باشد که ظاهراً از آیین یهود به سنّت ایرانی، وارد شده است.

برغندان، باریگِندان، سنگ اندازان، کلوخ اندازان، کلوخ خیسان